હર હર સંઘ, ઘર ઘર સંઘઃ શતાબ્દી વર્ષમાં પ્રત્યેક ઘરનો સંપર્ક કરવાનો RSSનો મહાસંકલ્પ
- 100 વર્ષમાં થયેલી કામગીરી હવે આગામી 25 વર્ષમાં થશે એવો આત્મવિશ્વાસ છેઃ પ્રદીપ જૈન
- 1948 સુધી સંઘનું કોઈ લેખિત બંધારણ નહોતું, ત્યારપછી તૈયાર થયું જેમાં આજ સુધી કોઈ ફેરફાર થયો નથીઃ અરુણભાઈ ઓઝા
(અલકેશ પટેલ) અમદાવાદ, 29 નવેમ્બર, 2025: RSS’s grand resolution to reach out to every household in the centenary year રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘનું શતાબ્દી વર્ષ ચાલી રહ્યું છે ત્યારે એ સંદર્ભે સમાજના વિવિધ અગ્રણીઓની વિશેષ મુલાકાત લેવામાં આવી રહી છે. આ અનુસંધાને એડવોકેટ પ્રદીપભાઈ જૈન તથા એડવોકેટ અરુણભાઈ ઓઝા સાથે રિવોઈએ વાત કરી. સ્વાભાવિક રીતે સૌથી પહેલો પ્રશ્ન તો એ જ ઉપસ્થિત થતો હતો કે, સો વર્ષ દરમિયાન સંઘે રાષ્ટ્રનિર્માણ માટે જે કામગીરી કરી છે ત્યારે હવે પછીના સો વર્ષ માટે સંઘની ટાઈમલાઈન શું હશે? સંઘ આગામી 100 વર્ષ માટે કયાં કામો હાથમાં લેવા ધારે છે?
પ્રદીપભાઈ જણાવે છે કે, જે રીતે સંઘનો વ્યાપ વધ્યો છે, જે રીતે સંઘની સ્વીકૃતિ વધી છે એ જોતાં એવું કહી શકાય કે ગત સો વર્ષમાં સંઘે જે હાંસલ કર્યું તે હવે આગામી 25 વર્ષમાં હાંસલ થઈ શકે તેમ છે. આ વાતને વિસ્તારથી સમજાવતા તેઓ ઉમેરે છે કે, સ્થાપનાના પ્રથમ 30-40 વર્ષ સુધી સંઘનાં કામોની ખાસ કોઈ નોંધ લેવાતી નહોતી. સામાજિક-સાંસ્કૃતિક સંગઠન હોવા છતાં ત્રણેક વખત પ્રતિબંધનો સામનો કરવો પડ્યો. અને છતાં રાષ્ટ્રનિર્માણના લક્ષ્ય તરફ આગળ વધવાનું ચાલુ રાખ્યું. પરિણામે હવે સંઘ પ્રત્યે મોટાભાગના લોકોનો દૃષ્ટિકોણ બદલાયો છે. મીડિયા પણ જાણવા આતુર છે, લોકો પણ જાણવા માગે છે. અને તેથી જ આગામી 25 વર્ષમાં ઘણું હાંસલ થઈ શકે તેમ છે.
આવો વિશ્વાસ તેમને કયા આધારે છે તેવા સ્વાભાવિક પ્રશ્નના જવાબમાં તેઓ જણાવે છે કે, વાસ્તવમાં સંઘે આ વર્ષે- તેના શતાબ્દી વર્ષમાં દેશના 6.5 લાખ ગામોમાં પ્રત્યેક ઘરનો સીધો સંપર્ક કરવાનું નિર્ધારિત કર્યું છે. આ લક્ષ્યાંક હાંસલ કરવા માટે 40 દિવસનું અભિયાન હાથ ધરવામાં આવશે. આ માટે એક નાની પુસ્તિકા તૈયાર કરવામાં આવી છે અને સાથે એક પેમ્ફલેટ તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. આ પુસ્તિકા અને પેમ્ફલેટ સાથે સ્વયંસેવકો પ્રત્યેક ઘરે જશે, પરિવારના સભ્યો સાથે વાતચીત કરશે અને માત્ર દસ રૂપિયાનો ફાળો લઈને પુસ્તિકા અને પેમ્ફલેટ આપશે.
શું હશે આ પુસ્તિકામાં? એવા પ્રશ્નના જવાબમાં પ્રદીપભાઈ કહે છે કે તેમાં પંચ પરિવર્તન તથા સ્વ-ની વાત કરવામાં આવી છે. આ પંચ પરિવર્તન એટલે – પરિવાર, સામાજિક સમરસતા, સ્વદેશી, નાગરિક કર્તવ્ય તથા પર્યાવરણ. આ પાંચ મુદ્દા ઉપર સંઘ આ વર્ષે અને ત્યારપછી પણ વિશેષ લક્ષ્ય આપશે અને એ દ્વારા સમગ્ર ભારતીય સમાજને એક સૂત્રમાં બાંધવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવશે.
અહીં નોંધપાત્ર છે કે, સંઘે અગાઉ રામ મંદિર સંદર્ભે રામ જ્યોતિ, શિલા પૂજન, ગૌ-ગંગાયાત્રા તેમજ અક્ષત વિતરણ જેવાં અભિયાન દ્વારા દેશના ઓછામાં ઓછા 5.5 ગામોમાં કરોડો દેશવાસીઓનો સીધો સંપર્ક કર્યો હતો અને તેથી શતાબ્દી નિમિત્તે દેશના પ્રત્યેક ઘર સુધી પહોંચવાની નેમ પૂરી થઈ શકે તેમ છે. ગુજરાતમાં પણ આ અભિયાન આવતા મહિને અર્થાત ડિસેમ્બરના મધ્યમાં શરૂ થશે.
સંઘ વિશે દેશના અનેક લોકો કશું જ જાણતા નથી, ઘણીવાર કેટલાક લોકો અને કેટલાક મીડિયા પણ અપપ્રચાર ફેલાવે છે છતાં સંઘ તરફથી કોઈ ખુલાસા કરવામાં આવતા નથી તેમ છતાં સંઘ પૂરી એક સદીથી સક્રિય છે- તો તેની પાછળ કયાં પરિબળો છે? તેના જવાબમાં પ્રદીપ જૈન કહે છે કે, એ માટે સંઘનો પાયો કારણભૂત છે. ડૉ. હેડગેવારજીએ સંઘની સ્થાપના વખતે વ્યક્તિત્વ ઘડતર ઉપર જ ભાર મૂક્યો હતો. તેમને વિશ્વાસ હતો કે વ્યક્તિત્વનું ઘડતર થશે તો એક દિવસ આપોઆપ દેશનું ઘડતર થશે અને એ રીતે હિન્દુ સમાજ પણ મજબૂત થશે. વ્યક્તિત્વ ઘડતરનું કામ શાખા દ્વારા થાય છે અને ધીમેધીમે એ ઘડતરની એ પ્રક્રિયા સમાજ-ઘડતરમાં પરિણમે છે.
રિવોઈ (REVOI) સાથેની વાતચીતમાં સંઘની કાર્યપદ્ધતિ અંગે પ્રદીપભાઈએ સૌથી મોટી વાત એ કરી કે, સંઘમાં કશું અચાનક બની જતું નથી. સંઘના કાર્યક્રમો એક-એક વર્ષ પહેલાં નિર્ધારિત થાય છે. અર્થાત વર્ષની શરૂઆતમાં સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન સરસંઘચાલકથી લઈને શાખામાં આવતા કાર્યકર- એ દરેકે કઈ જવાબદારીનું વહન કરવાનું છે એ નિર્ધારિત થતું હોય છે. આ ટાઈમટેબલમાં સજ્જનશક્તિ સંમેલનોથી લઈને સંઘ દ્વારા વર્ષ દરમિયાન ઉજવાતા છ (6) ઉત્સવના માધ્યમથી ભારતીય સમાજને કેવી રીતે સંગઠિત કરવામાં આવશે તે નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે. અહીં નોંધવું જોઈએ કે, સંઘ દ્વારા પ્રતિવર્ષ વિજયા દશમી (જે સંઘનો સ્થાપના દિવસ તેમજ ડૉ. હેડગેવારજીનો જન્મદિવસ પણ છે), ગુરુપૂર્ણિમા, રક્ષાબંધન, હિન્દુ સામ્રાજ્ય દિવસ (શિવાજી મહારાજાનો રાજ્યાભિષેક દિવસ), મકરસંક્રાંતિ તથા વર્ષ પ્રતિપદા (ચૈત્ર સુદ એકમ)- એમ છ ઉત્સવનું ઉજવવામાં આવે છે અને એ દરમિયાન સમાજના વિવિધ વર્ગોને જોડાવાનો, તેમને ભારતીય સંસ્કૃતિ અને ભારતીય સંસ્કારોથી પરિચિત કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે.
પ્રદીપભાઈએ માહિતી આપી કે, હવે તો વિદેશમાં પણ સંઘના સ્વયંસેવકો કાર્યરત છે. વિદેશમાં જન્મીને ઉછરેલા યુવાનો સંઘની કામગીરીને આગળ વધારવા સજ્જ થઈ રહ્યા છે. આ માટે 1995થી વિશ્વ સંઘ શિબિરનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આવી શિબિર ત્રણથી પાંચ દિવસની હોય છે એને તેમાં ભાગ લેવા વિદેશમાં વસતા સ્વયંસેવકો, યુવાનો સ્વખર્ચે ભારત આવે છે.
સંઘ શતાબ્દી નિમિત્તે એડવોકેટ અરુણભાઈ ઓઝાને પણ મળવાનું થયું. 1942-43માં ગુરુ ગોળવળકરજીના ધોળકાના પ્રવાસ દરમિયાન તેમના પિતાજી દેવેન્દ્રભાઈએ કેવી રીતે સંઘની પ્રતિજ્ઞા વાંચીને સ્વયંસેવક થવાનું નક્કી કર્યું અને પોતે ક્યારે અને કેવી રીતે સંઘમાં સક્રિય થયા તેના વિશે રિવોઈ સાથે વિસ્તૃત વાત કરતા અરુણભાઈએ જણાવ્યું કે, 1968-79માં કર્ણાવતીના મકરબા અને સરખેજની શાખાઓ શરૂ કરવાનું દાયિત્વ તેમણે નિભાવ્યું હતું. કટોકટી દરમિયાન મિસા હેઠળ એકમાત્ર વિદ્યાર્થી નેતા તરીકે તેમની ધરપકડ થઈ એ પહેલાં ચાર મહિના સુધી તેમણે તથા નરેન્દ્ર મોદીએ કેવી રીતે ભૂગર્ભમાં રહીને કામગીરી કરી હતી તેના વર્ણન દરમિયાન તેમણે માહિતી આપી કે 1949માં પ્રતિબંધ દરમિયાન સંઘના સ્વયંસેવકો વિદ્યાર્થી પરિષદના નામ અને તેના નેજા હેઠળ એકબીજાને મળતા હતા. તેમણે જણાવ્યું કે એ જ અરસામાં, અર્થાત 1949-50ના અરસામાં પ્રથમ વખત સંઘનું લેખિત બંધારણ તૈયાર થયું હતું અને સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે એ એવું સુગ્રથિત બંધારણ બન્યું હતું કે આજ સુધી તેમાં કોઈ સુધારા-વધારા કે ફેરફાર કરવાની જરૂર પડી નથી.
સંઘના ભાવિ વિશેના પ્રશ્નના જવાબમાં અરુણભાઈ ઓઝાએ પણ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો કે, સ્વયંસેવકોની પ્રતિબદ્ધતાને કારણે આરએસએસનું ભાવિ ઉજ્જ્વળ છે. મીડિયામાં નોંધ લેવાઈ રહી છે. રાજ્ય અને દેશના અગ્રણી નાગરિકો પણ જોડાઈ રહ્યા છે.
