ભારતીય નૌકાદળ જે દરિયાઈ સરહદોની રક્ષા કરે છે, તે વિશ્વની ચોથી સૌથી શક્તિશાળી નૌકાદળ છે. ભારતીય નૌકાદળનો ઇતિહાસ ગૌરવશાળી અને સદીઓ જૂનો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે તેની રચના સૌપ્રથમ છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ દ્વારા કરવામાં આવી હતી, જોકે તેને આગળ લઈ જવાનું કામ અંગ્રેજોએ કર્યું હતું. ત્યારથી, ભારતીય નૌસેનાએ ઘણા તબક્કા જોયા છે.
હાલમાં ભારતીય નૌકાદળમાં 67 હજાર 252 સક્રિય અને 75 હજાર અનામત સૈનિકો છે. ભારતીય નૌકાદળ પાસે બે એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે. નેવીના કાફલામાં લગભગ 150 જહાજો અને સબમરીન અને લગભગ 300 એરક્રાફ્ટ પણ છે.
ઈતિહાસ પર નજર કરીએ તો ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીએ 1612માં નૌકાદળની રચના કરી હતી. 1686માં તેનું નામ ‘ઈસ્ટ ઈન્ડિયા મરીન’થી બદલીને ‘બોમ્બે મરીન’ કરવામાં આવ્યું. 1830 માં બોમ્બે મરીનનું નામ બદલીને બ્રિટિશ મહારાણીની ભારતીય નૌસેના રાખવામાં આવ્યું. 1863 થી 1877 સુધી તેનું નામ ફરીથી ‘બોમ્બે મરીન’ રાખવામાં આવ્યું.1892માં તેનું નામ ‘રોયલ ઈન્ડિયન નેવી’ રાખવામાં આવ્યું. આઝાદી પછી 1950 માં તેનું નામ બદલીને ‘ભારતીય નેવી’ કરવામાં આવ્યું. બહાદુર શિવાજીના સમયથી બ્રિટિશ શાસન સુધી ભારતીય નૌકાદળના યોગદાનને સમગ્ર વિશ્વ હંમેશા યાદ રાખે છે. ભારતીય નૌસેનાએ પ્રથમ અને બીજા વિશ્વ યુદ્ધમાં પણ મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું હતું.
ગયા વર્ષે 2 સપ્ટેમ્બરે નૌકાદળનો ધ્વજ બદલવામાં આવ્યો અને ભારતીય નૌકાદળને નવી ઓળખ મળી. નૌકાદળની આ નવી ઓળખ બ્રિટિશ રાજના કડવા ભૂતકાળ પહેલા સ્વતંત્ર ભારતના સમૃદ્ધ વારસાના નિશાન વહન કરે છે. નવા નૌકા ધ્વજમાંથી અંગ્રેજોનું લાલ ક્રોસનું પ્રતીક દૂર કરવામાં આવ્યું હતું. નવા ધ્વજમાં ત્રિરંગો અને અશોક પ્રતીકનું સ્થાન લીધું છે. તે જ દિવસે દેશના નવા એરક્રાફ્ટ કેરિયર વિક્રાંતને પણ નેવીમાં સામેલ કરવામાં આવ્યો હતો. આ પ્રથમ સ્વદેશી એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે.
આઝાદી બાદ 1971માં બાંગ્લાદેશના મુક્તિ સંગ્રામ દરમિયાન જ્યારે પાકિસ્તાને ભારત પર હુમલો કર્યો ત્યારે ભારતીય નૌકાદળે તેનો જડબાતોડ જવાબ આપ્યો હતો. ભારતીય નૌકાદળે 4 અને 5 ડિસેમ્બરની રાત્રે હુમલાની યોજના ઘડી રહ્યા હતા, જેમાં પાકિસ્તાનના કેટલાંક જહાજો ડૂબી ગયા અને સેંકડો પાકિસ્તાની ખલાસીઓને માર્યા ગયા.આ અભિયાનમાં ભારતીય નૌકાદળનું નેતૃત્વ કોમોડોર કાસરગોડ પટ્ટનાશેટ્ટી ગોપાલ રાવ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. આ યુદ્ધમાં મળેલી જીતની યાદમાં દર વર્ષે 4 ડિસેમ્બરે નેવી ડે ઉજવવામાં આવે છે. જોકે, ભૂતકાળમાં નેવી ડે પણ અલગ-અલગ તારીખે ઉજવવામાં આવ્યો છે.
નેવી ડે સૌ પ્રથમ 21 ઓક્ટોબર 1944ના રોજ ઉજવવામાં આવ્યો હતો. તેનો હેતુ લોકોમાં નેવી વિશે જાગૃતિ વધારવાનો હતો. 1 ડિસેમ્બરે નેવી ડે મનાવવાની પરંપરા 1945માં શરૂ થઈ હતી. 1972 સુધી, નેવી ડે 15 ડિસેમ્બરે ઉજવવામાં આવતો હતો.
1972માં જ દર વર્ષે 4 ડિસેમ્બરે નેવી ડે મનાવવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો. 1 થી 7 ડિસેમ્બર દરમિયાન નેવી વીકનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.
પ્રાચીન ભારતીયોનો સમુદ્ર સાથે ઊંડો સંબંધ હતો, જેનું વર્ણન આપણને પ્રાચીન ભારતના ઇતિહાસ અને પુરાણોમાં જોવા મળે છે. શિવાજી પહેલા, દક્ષિણ ભારતના ચોલ અને ચાલુક્ય વંશના રાજાઓ પાસે વિશ્વની સૌથી શક્તિશાળી નૌકાદળ હતી. ઇતિહાસમાં આનું વર્ણન છે. ભારતમાં નેવિગેશન અને નેવિગેશનની કળાનો ઉદ્દભવ 6,000 વર્ષ પહેલાં સિંધ નદીમાં થયો હતો. ઋગ્વેદમાં હોડી દ્વારા સમુદ્ર પાર કરવાના ઘણા ઉલ્લેખો છે. સો ખલાસીઓ દ્વારા એક મોટા વહાણને હરાવવાનો ઉલ્લેખ પણ છે.
અથર્વવેદમાં એવી નૌકાઓનો ઉલ્લેખ છે જે સુરક્ષિત, જગ્યા ધરાવતી અને આરામદાયક હતી. સંસ્કૃત ગ્રંથ ‘યુક્તિકલ્પત્રુ’માં હોડી બાંધવાનું જ્ઞાન છે. અજંતા ગુફાઓમાં પણ આનું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું છે. આ પુસ્તકમાં બોટ બિલ્ડિંગ વિશે વિગતવાર માહિતી ઉપલબ્ધ છે. જેમ કે, કયા પ્રકારનું લાકડું વાપરવું જોઈએ, તેનો આકાર અને ડિઝાઇન કેવો હોવો જોઈએ, તેને કેવી રીતે સજાવવામાં આવે જેથી મુસાફરોને ખૂબ જ આરામ મળે. તે પાણીના વાહનોની વર્ગીકૃત શ્રેણીઓ પણ સુયોજિત કરે છે