નવી દિલ્હીઃ અફઘાનિસ્તાનમાં અમેરિકાના એક ઓપરેશનમાં કુખ્યાત આતંકવાદી અલ-ઝવાહીરને ઠાર મારવામાં આવ્યો હતો. તબિબની ડિગ્રી ધરાવતા અલ-ઝવાહીરીનો જન્મ મધ્યમ વર્ગના પરિવારમાં થયો હતો અને તેનો પરિવાર શિક્ષિત હતો, પરંતુ મુસ્લિમ કટ્ટરપંથીઓથી પ્રેરાઈને જ 16 વર્ષની ઉંમરમાં જ તેને પોતાનું એક ગ્રુપ બનાવ્યું હતું. એટલું જ નહીં તેણે આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદી ઓસામા-બીન લાદેન સાથે મળીને અમેરિકામાં આતંકવાદી હુમલાનું કાવતરુ ઘડ્યું હતું. જો કે, ઓસામા-બીન લાદેન ઠાર મરાયા બાદ તે અલ-કાયદાનો વડો બની ગયો હતો.
વિશ્વના સૌથી ભયંકર આતંકવાદીઓમાંના એક અલ-ઝવાહિરીનો જન્મ 19મી જૂન 1951માં થયો હતો. તે શિક્ષિત પરિવારમાંથી આવતો હતો. તેમનો પરિવાર ઉચ્ચ મધ્યમ વર્ગનો પરિવાર છે. તે કાહિરા નો રહેવાસી હતો, જે વિશ્વના સૌથી સુંદર શહેરોમાંથી એક તરીકે ઓળખાય છે. અલ-ઝવાહિરીના પિતા, મોહમ્મદ રબી અલ-ઝવાહિરી, ફાર્માકોલોજીના પ્રોફેસર હતા અને તેમના દાદા કાહિરા યુનિવર્સિટીના પ્રમુખ હતા.
બાળપણમાં ઝવાહિરી તેના એક કાકાથી ઘણો પ્રભાવિત હતો. તેમના કાકા મહફુઝ અઝઝમ ઇજિપ્તની બિનસાંપ્રદાયિક સરકારના સખત ટીકાકાર હતા. તેમના કાકા ઉપરાંત, તેઓ તેમના બાળપણમાં ઇજિપ્તના લેખક અને બૌદ્ધિક સૈયદ કુતુબના લખાણોથી પણ ખૂબ પ્રભાવિત હતા. બાદમાં, ઇજિપ્તની સરકારે સૈયદ કુતુબને ફાંસી આપી હતી અને આતંકવાદી અયમાન અલ-ઝવાહિરી પર તેની ઊંડી અસર પડી હતી.
લોરેન્સ રાઈટ તેમના પુલિત્ઝર પુરસ્કાર વિજેતા પુસ્તક “ધ લૂમિંગ ટાવર” માં નોંધે છે કે જ્યારે 1966માં કુતુબને ઇજિપ્તની સરકાર દ્વારા ફાંસી આપવામાં આવી હતી, ત્યારે 15 વર્ષીય અલ-ઝવાહિરીએ તેના યુવાન મિત્રો સાથે એક જૂથ બનાવ્યું હતું. આ જૂથનો હેતુ ઇજિપ્તની બિનસાંપ્રદાયિક સરકારને ઉથલાવી અને ઇસ્લામિક ધર્મશાહી સ્થાપિત કરવાનો હતો. ઝવાહિરીના અનુયાયીઓનું નાનું જૂથ ‘જમાત અલ-જેહાદ’ તરીકે ઓળખાવા લાગ્યું.
આ દરમિયાન ઝવાહિરીએ પોતાનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો હતો. તે મેડિકલ આર્ટ્સમાં કારકિર્દી બનાવી હતી. તે કાહિરા યુનિવર્સિટીમાંથી મેડિસિનમાં ડિગ્રી મેળવી રહ્યો હતો. તેમણે થોડો સમય આર્મી સર્જન તરીકે પણ સેવા આપી હતી. બાદમાં તેણે ઇજિપ્તના એક પરિવારની પુત્રી અઝા નોએર સાથે લગ્ન કર્યા. તેમને એક પુત્ર અને પાંચ પુત્રીઓ હતી. તેણે મુસ્લિમ બ્રધરહુડ ક્લિનિક માટે કામ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું.
મુસ્લિમ બ્રધરહુડ ક્લિનિકમાં કામ કરતી વખતે, ઝવાહિરીને પ્રથમ વખત અફઘાનિસ્તાન-પાકિસ્તાન સરહદ પરના શરણાર્થી શિબિરોની મુલાકાત લેવા આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. ત્યાં, તેણે અફઘાનિસ્તાનમાં સોવિયેત સાથે લડતી વખતે ઘાયલ થયેલા ઘણા મુજાહિદ્દીનની સારવાર કરી.
જ્યાં એક તરફ તે અફઘાનિસ્તાન-પાકિસ્તાન બોર્ડર પરના શરણાર્થી શિબિરોમાં મુજાહિદ્દીનોની સારવાર કરી રહ્યો હતો, તો બીજી તરફ તેના દ્વારા રચાયેલ જેહાદ જૂથ ‘જમાત અલ-જિહાદ’ એ 1980ના દાયકાની શરૂઆતમાં ઇજિપ્તના નેતાઓની હત્યાના અનેક કાવતરાં રચવાનું શરૂ કર્યું હતું. . આ જૂથે 6 ઓક્ટોબર 1981ના રોજ ઇજિપ્તના રાષ્ટ્રપતિ અનવર અલ-સદાતની હત્યામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી.
રાષ્ટ્રપતિની હત્યા બાદ સરકાર દ્વારા મોટાપાયે કાર્યવાહી કરવામાં આવી હતી ઝવાહિરીને તેના સેંકડો અનુયાયીઓ સાથે કેદ કરવામાં આવ્યો હતો. ત્રણ વર્ષની સજા ભોગવ્યા બાદ ઝવાહિરીને મુક્ત કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ બાદમાં તેણે એક સંસ્મરણમાં દાવો કર્યો હતો કે તેને જેલમાં ત્રાસ આપવામાં આવ્યો હતો અને સરકારને ઉથલાવી દેવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી.
જેલમાંથી છૂટ્યા બાદ ઝવાહિરી દક્ષિણ એશિયામાં ગયો અને ઘણા મુજાહિદ્દીનના સંપર્કમાં આવ્યો હતો. અહીંથી લાદેન સાથે તેની આજીવન મિત્રતા શરૂ થઈ અને બંનેની લોહિયાળ રમત ભયાનક રીતે શરૂ થઈ હતી. જ્યારે 1997માં અફઘાનિસ્તાનમાં, ઝવાહિરીએ ઇજિપ્તના પ્રખ્યાત લુક્સર ખંડેરોમાં વિદેશી પ્રવાસીઓ પર હુમલાની યોજના બનાવી હતી. જેમાં 62 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા.
1998માં કેન્યા અને તાંઝાનિયાની રાજધાનીઓમાં અમેરિકી દૂતાવાસ પર બોમ્બ ધડાકા કરનારા અલ-કાયદાના પ્રથમ હાઈ-પ્રોફાઈલ આતંકવાદી હુમલામાં જવાહિરી બિન લાદેનનો વરિષ્ઠ સલાહકાર હતો. આ હુમલામાં સેંકડો લોકો માર્યા ગયા હતા. આ પછી, ન્યૂયોર્ક અને વોશિંગ્ટનમાં 11 સપ્ટેમ્બરના રોજ થયેલા ઇતિહાસના સૌથી ઘાતકી આતંકવાદી હુમલાના કાવતરાખોરોમાં લાદેન સાથે ઝવાહિરી પણ સામેલ હતો.
ઝવાહિરીને આ હુમલાની જવાબદારી ઝવાહીરીને આપવામાં આવી હતી. તેણે જૈવિક શસ્ત્રોનો કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો હતો, અફઘાનિસ્તાનમાં એક પ્રયોગશાળાની સ્થાપના કરી અને આતંકવાદીઓને માનવ બોમ્બથી માંડીને હત્યાની અત્યંત ક્રૂર પદ્ધતિઓમાં તાલીમ આપી હતી. જો કે, ન્યુયોર્કના વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પરના હુમલાના અઠવાડિયામાં, યુએસ સમર્થિત લશ્કરી કાર્યવાહીએ અફઘાનિસ્તાનમાં અલ-કાયદાના તાલિબાન સાથીઓને સત્તા પરથી હટાવી દીધા, અને ઝવાહિરીને તેની બાયો-વેપન લેબોરેટરીમાંથી ભાગી જવું પડ્યું.
ઝવાહિરી બિન લાદેન સાથે પાકિસ્તાનના આદિવાસી વિસ્તારમાં ભાગી ગયો હતો. ઘણા વર્ષો સુધી બંને ક્યાંય દેખાતા ન હતા. અમેરિકા સતત તેમને શોધી રહ્યું હતું. મે 2o11 ના રોજ બિન લાદેનના મૃત્યુએ ઝવાહિરીને અલ-કાયદામાં નંબર 1 લીડર બનાવ્યો, પરંતુ તે આ બધાને એકસાથે રાખી શક્યો નહીં અને તેના કારણે તે અબુ મુસાબ અલ-ઝરકાવી જેવા યુવા કટ્ટરપંથીઓને પ્રેરણા આપવામાં નિષ્ફળ ગયો. પરિણામે, અલ-કાયદાથી અલગ અન્ય આતંકવાદી સંગઠન ઇસ્લામિક સ્ટેટની રચના થઈ.
આતંકીઓનો આક્કા પહેલા અલ-ઝવાહિરી શરૂઆતમાં અલ કાયદા સાથે સંકળાયેલો ન હતો. તે પોતાના એક આતંકવાદી સંગઠનનું નેતૃત્વ કરતો હતો. તેમનું આતંકવાદી જૂથ નાગરિકોની અંધાધૂંધ હત્યા માટે પ્રખ્યાત હતું. જો કે, 1990 ના દાયકાના અંતમાં, તે અને તેનું આતંકવાદી જૂથ ઔપચારિક રીતે અલ-કાયદા સાથે ભળી ગયું હતું..
ઝવાહિરી માનતો હતો કે, “દૂરના દુશ્મન” યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સને હરાવવા માટે, અલ-કાયદાએ “નજીકના દુશ્મન,” પશ્ચિમ તરફી આરબ શાસનનો પણ સામનો કરવો પડશે. 1998ના મેનિફેસ્ટોમાં, ઝવાહિરીએ લખ્યું હતું કે, “અમેરિકનો અને તેમના સાથીઓની હત્યા કરવી, પછી ભલે તે કોઈપણ દેશના નાગરિક હોય કે સૈનિકો, દરેક મુસ્લિમ માટે વ્યક્તિગત ફરજ છે જે દરેક દેશમાં જ્યાં આવું કરવું શક્ય હોય ત્યાં કરી શકે છે.”
ઓસામા બિન લાદેન આખી દુનિયામાં આતંકવાદી તરીકે જાણીતો હતો. તેના અનુગામી ઝવાહિરીએ પોતે તે પ્રકારનું નામ કમાવ્યું ન હતું, પરંતુ ઓસામા પછી, તેણે ધીમે ધીમે કાબુલથી પાકિસ્તાનમાં અલ-કાયદાના પુનરુત્થાનનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. જો કે, અલ-કાયદાની શક્તિ ધીમે ધીમે ઓછી થઈ ગઈ. જૂથના મોટાભાગના આતંકવાદીઓ માર્યા ગયા હતા અથવા છુપાયેલા હતા અને સંગઠનને સતત ઇસ્લામિક સ્ટેટ જેવા આક્રમક આતંકવાદી સંગઠનો દ્વારા પડકારવામાં આવ્યો હતો.
2011 પછી, અલ-કાયદા સીરિયા અને અન્ય મધ્ય પૂર્વીય દેશોમાં તેની પકડ સ્થાપિત કરવામાં સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ રહી હતી. ઝવાહિરી ઘણા સમયથી સમાચારોમાંથી ગાયબ હતો. વચ્ચે વચ્ચે તેના વિડીયો અને ઓડિયો કે લેખો આવતા રહ્યા. અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિના સલાહકાર બ્રુસ રીડેલએ કહ્યું હતું કે, ઝવાહિરી અલ-કાયદાના વિચારક છે, જે કાર્યવાહી કરનાર વ્યક્તિને બદલે વિચાર કરનારો વ્યક્તિ છે. ક્રિયાના માણસને બદલે વિચારવાળો માણસ છે.”