ભારત શ્રી અન્નના ઉત્પાદનમાં સૌથી મોખરે, એક વર્ષમાં 180 લાખ ટનનું ઉત્પાદન
ભારત હાલમાં વિશ્વમાં મિલેટ(શ્રી અન્ન)નો સૌથી મોટો ઉત્પાદક દેશ છે, જે વૈશ્વિક ઉત્પાદનમાં 38.4% ફાળો આપે છે (FAO, 2023). મિલેટની ઓછી કિંમતની ખેતી અને આબોહવા પરિવર્તનનો સામનો કરવાની તેમની ક્ષમતાએ તેને ખેડૂતો માટે ટકાઉ વિકલ્પ અને દેશના ખાદ્ય બાસ્કેટનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ બનાવ્યો છે. જુલાઈ 2025 સુધીમાં, ભારતે 2024-25માં કુલ 180.15 લાખ ટન મિલેટનું ઉત્પાદન હાંસલ કર્યું છે, જે પાછલા વર્ષ કરતા 4.43 લાખ ટન વધુ છે. આ સતત વૃદ્ધિ વિવિધ કૃષિ-આબોહવા ઝોનમાં મિલેટની ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવાના દેશના કેન્દ્રિત પ્રયાસોને પ્રતિબિંબિત કરે છે. 2024-25માં રાજસ્થાને સૌથી વધુ માત્રામાં મિલેટનું ઉત્પાદન કર્યું, ત્યારબાદ મહારાષ્ટ્ર બીજા સ્થાને અને કર્ણાટક ત્રીજા સ્થાને છે.
વાસ્તવમાં, મિલેટ, જે શ્રી અન્ન તરીકે પ્રખ્યાત છે, તે નાના અનાજવાળા અનાજનો સમૂહ છે જે તેમના અસાધારણ પોષણ અને અનુકૂલનક્ષમતા માટે જાણીતા છે. ભારતની વિનંતી પર, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાએ 2023 ને આંતરરાષ્ટ્રીય મિલેટ વર્ષ તરીકે જાહેર કર્યું, જેમાં ખાદ્ય અને પોષણ સુરક્ષામાં મિલેટનું મહત્વ સ્વીકારવામાં આવ્યું. બાજરી પ્રોટીન, વિટામિન અને ખનિજોથી ભરપૂર છે અને કુદરતી રીતે ગ્લુટેન-મુક્ત છે. તેમાં ગ્લાયકેમિક ઇન્ડેક્સ ઓછો છે, જે તેને ડાયાબિટીસ અને સેલિયાક રોગથી પીડિત લોકો માટે યોગ્ય બનાવે છે. તેના પોષક ગુણધર્મો તેને ઘઉં અને ચોખા કરતાં શ્રેષ્ઠ બનાવે છે, જેના કારણે તેને “પૌષ્ટિક અનાજ” કહેવામાં આવે છે.
સરકાર મિલેટ (શ્રી અન્ન) ને પ્રોત્સાહન આપવા માટે મિલેટ અને નીતિ માળખાને સતત મજબૂત બનાવે છે. આ ફાળવણી ખેતીથી લઈને પ્રક્રિયા, નિકાસ અને સંશોધન સુધી સમગ્ર મૂલ્ય શૃંખલામાં ફેલાયેલી છે. મિલેટની ખેતીને રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા અને પોષણ મિશન (NFSNN) દ્વારા સમર્થન આપવામાં આવે છે, જે અગાઉ રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા મિશન (NFSM) તરીકે ઓળખાતું હતું.
મિલેટના ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ વિભાગ રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા મિશન હેઠળ પોષણ-અનાજ પર એક પેટા-મિશન ચલાવી રહ્યું છે, જેમાં જુવાર, બાજરી, રાગી/મંડુઆ જેવા મિલેટનો સમાવેશ થાય છે. આ પહેલ 28 રાજ્યો અને બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો – જમ્મુ અને કાશ્મીર અને લદ્દાખને આવરી લે છે. ભારત સરકાર રાજ્યોને તેમની જરૂરિયાતો અને પ્રાથમિકતાઓ અનુસાર પ્રધાનમંત્રી રાષ્ટ્રીય કૃષિ વિકાસ યોજના (PM RKVY) નો ઉપયોગ કરવાની પણ મંજૂરી આપે છે.
