દિલ્હી: કેન્દ્રીય આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રી ડો.મનસુખ માંડવિયાએ 18 ઓક્ટોબર, 2023ના રોજ સેન્ટ્રલ સુપરવાઇઝરી બોર્ડ (સીએસબી)ની 29મી બેઠક બોલાવી હતી, જે છોકરીઓ અને મહિલાઓ સામેના લિંગ ભેદભાવને દૂર કરવા માટે રાષ્ટ્રની પ્રતિબદ્ધતાને પુનરાવર્તિત કરવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પ્રસંગ છે. આ બેઠકમાં જે પ્રાથમિક ચિંતાની ચર્ચા કરવામાં આવી હતી તે દેશમાં બાળ લિંગ ગુણોત્તર (સીએસઆર) અને જન્મ સમયે લિંગ ગુણોત્તર (એસઆરબી)માં ઘટાડો થવાની હતી, જે લિંગ-આધારિત ભેદભાવ સામે ચાલી રહેલી લડાઈનો સંકેત આપે છે, જે લિંગ-પસંદગી / નિર્ધારણ તરફ દોરી જાય છે અને ત્યારબાદ જન્મ પહેલાં નાબૂદી થાય છે.
આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા કેન્દ્રીય આરોગ્ય મંત્રીએ દેશની લૈંગિક સમાનતા તરફની સફર અંગે આશાવાદ વ્યક્ત કર્યો હતો. વર્ષ 2020ના તાજેતરના સેમ્પલ રજિસ્ટ્રેશન સર્વે (એસઆરએસ)ના અહેવાલને ટાંકીને મંત્રીએ એસઆરબીમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિની જાહેરાત કરી હતી. “ડેટામાં 2017-19માં 904થી 2018-20માં 907નો સુધારો થયો હોવાનું બહાર આવ્યું છે. મહત્વની વાત એ છે કે, સર્વેક્ષણ કરાયેલા 22માંથી 12 રાજ્યોએ સુધારો દર્શાવ્યો છે, જેણે પ્રિ-કન્સેપ્શન અને પ્રિ-નેટલ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેકનિક (રેગ્યુલેશન એન્ડ પ્રિવેન્શન ઓફ દુરુપયોગ) એક્ટ, 1994 (પીસી એન્ડ પીએનડીટી એક્ટ) અને બેટી બચાઓ, બેટી પઢાઓ યોજનાને અમલમાં મૂકવાના રાજ્યોના સંયુક્ત પ્રયાસોને રેખાંકિત કર્યા છે, એમ તેમણે જણાવ્યું હતું.
વધુમાં, તેમણે માહિતી આપી હતી કે એસઆરએસના તાજેતરના અહેવાલમાં સંકેત આપવામાં આવ્યો છે કે 2015માં પાંચ-પોઇન્ટના અંતરની તુલનામાં 2020 માં જેન્ડર ગેપમાં બે પોઇન્ટનો ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે “દસ રાજ્યોએ લિંગ અંતરને અસરકારક રીતે ઉલટાવી દીધું છે, જેણે સ્ત્રી અસ્તિત્વ દરને હકારાત્મક અસર કરી છે”.
ડો. માંડવિયાએ આધુનિક ટેકનોલોજી, જેમ કે આઇવીએફ પ્રક્રિયાઓ, નોન-ઇન્વેસિવ પ્રિનેટલ ટેસ્ટ (એનઆઇપીટી) અને કોમ્પેક્ટ ડાયગ્નોસ્ટિક ઉપકરણો દ્વારા ઊભા થયેલા પડકારો પર પણ ભાર મૂક્યો હતો, જે પારિવારિક સંતુલનના બહાના હેઠળ સેક્સ સિલેક્શનની સુવિધા પૂરી પાડે છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, “હકારાત્મક તબીબી ઉપયોગો છતાં, આ તકનીકોનો દુરુપયોગ થઈ શકે છે અને લિંગ અસંતુલનને વધારી શકાય છે.”
પીસી એન્ડ પીએનડીટી એક્ટ હેઠળ, કેન્દ્ર સરકારને લિંગ નિર્ધારણ અને પસંદગી માટે તબીબી તકનીકોના દુરૂપયોગને રોકવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. સીએસબીના સભ્યો કાયદાના અમલીકરણ પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરવા અને દેશમાં બાળકીઓ માટે સક્ષમ વાતાવરણ ઊભું કરવા એકઠા થયા હતા. ડો.માંડવિયાએ વિનંતી કરી હતી કે આ કૃત્યનો ઉપયોગ કોઈ નિર્દોષ ડોકટરોને પરેશાન કરવા માટે ન કરવો જોઈએ.
ડૉ. માંડવિયાએ આ સંબંધમાં હરિયાણા, રાજસ્થાન અને તમિલનાડુ જેવા રાજ્યોએ લીધેલાં સક્રિય પગલાંની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે લિંગ-પક્ષપાતી લૈંગિક પસંદગીનો સામનો કરવા માટે સ્ટિંગ ઓપરેશન્સ અને બાતમીદાર યોજનાઓ સહિતની તેમની નવીન વ્યૂહરચનાઓની પ્રશંસા કરી હતી. આ પ્રયાસોની ઉજવણી કરતી વખતે, કેન્દ્રીય મંત્રીએ અન્ય રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને આ ગંભીર વસ્તી વિષયક મુદ્દામાં પણ તેનું અનુસરણ કરવા અને નોંધપાત્ર યોગદાન આપવા હાકલ કરી હતી.
તેમણે પીસીએન્ડપીએનડીટી કાયદાને અસરકારક રીતે લાગુ કરવા માટે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની ક્ષમતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એનએચએમ હેઠળ સમર્પિત નાણાકીય સહાય પ્રદાન કરવાના પગલા પર આશાવાદ વ્યક્ત કર્યો હતો. “રાજ્ય અને જિલ્લા બંને સ્તરે પ્રિ-નેટલ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેકનિક (પીએનડીટી) કોષો સ્થાપિત કરવા માટે નાણાકીય સહાયનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. વધુમાં, આ હેતુ સાથે સંબંધિત માહિતી, શિક્ષણ અને સંચાર (આઇઇસી) પ્રવૃત્તિઓને સઘન બનાવવા માટે સહાય પૂરી પાડવામાં આવી રહી છે.”
કેન્દ્રીય આરોગ્ય સચિવ સુધનશ પંતે મહિલાઓ અને બાળકોના અધિકારો અને સુખાકારીને આગળ ધપાવવામાં મોખરે રહેવાની કેન્દ્ર સરકારની કટિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો અને તેમના સંરક્ષણ, વિકાસ અને સહભાગિતા પર સંપૂર્ણ ભાર મૂક્યો હતો.
એમઓએચએફડબ્લ્યુના એડિશનલ સેક્રેટરી અને એમડી (એનએચએમ) એલ એસ ચાંગસને કેન્દ્રીય કાયદા મારફતે લિંગ નિર્ધારણ અને પસંદગી માટે તબીબી તકનીકોના દુરુપયોગ સામે અવરોધક ઊભો કરવા માટે કેન્દ્રીય આરોગ્ય મંત્રાલયની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે જણાવ્યું હતું કે જુલાઈ 2023 સુધીમાં, પીસી એન્ડ પીએનડીટી એક્ટ હેઠળ નોંધાયેલા કેસો માર્ચ 2015માં 2048 થી વધીને 3563 થઈ ગયા છે. આ સમયગાળા દરમિયાન આ કાયદા હેઠળ સુરક્ષિત દોષિત ઠેરવવામાં આવેલી માન્યતાઓ 271 થી વધીને 713 થઈ ગઈ છે. અને 145 દોષિત ડોકટરોના લાઇસન્સ તેમની સંબંધિત રાજ્ય તબીબી પરિષદો દ્વારા સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યા છે. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, આ કાયદાને મજબૂત કરવા મંત્રાલયે પીસીએન્ડપીએનડીટી કાયદા હેઠળ વર્ષોથી નિયમોમાં 11 સુધારા રજૂ કર્યા છે, જેથી તેના અમલીકરણને વધુ મજબૂત બનાવી શકાય.
કેન્દ્રીય આરોગ્ય મંત્રીએ દેશમાં બાળકીઓનું અસ્તિત્વ અને સુખાકારી સુનિશ્ચિત કરવા સામૂહિક કાર્યવાહી કરવા હૃદયસ્પર્શી અપીલ સાથે બેઠકનું સમાપન કર્યું હતું. તબીબી સમુદાયને તેમના વ્યવસાયમાં કાળા ઘેટાંની ઓળખ કરીને જન્મ સમયે ઘટતા જતા બાળ લિંગ ગુણોત્તર અને લિંગ ગુણોત્તરને દૂર કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવવાની પણ વિનંતી કરવામાં આવી હતી. સીએસબીની બેઠકમાં લિંગ-આધારિત ભેદભાવને દૂર કરવા અને લિંગ સમાનતાને પ્રોત્સાહન આપવાની સર્વાનુમતે પ્રતિબદ્ધતા જોવા મળી હતી.
આ સિદ્ધિઓ ભારતમાં મહિલાઓ અને બાળકોના કલ્યાણ પ્રત્યે કેન્દ્ર સરકારની અવિરત પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે, જેમાં લિંગ સમાનતા અને બાળકીઓના અસ્તિત્વ, સંરક્ષણ અને વિકાસ પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.
