નવી દિલ્હીઃ શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલય, શ્રમ કલ્યાણ મહાનિર્દેશાલય (DGLW) દ્વારા ભારતમાં અસંગઠિત કામદારોના જીવનને સુધારવા માટે સમર્પિત અનેક કલ્યાણકારી યોજનાઓનો અમલ કરવાનું, ખાસ કરીને બીડી, સિનેમા અને ખાણકામ ક્ષેત્રોમાં ચાલુ રાખે છે. આ યોજનાઓ 50 લાખથી વધુ કામદારો અને તેમના પરિવારોને સીધી અસર કરે છે, જે સરકારની સમાવિષ્ટ અને કરુણાપૂર્ણ શ્રમ કલ્યાણ વ્યૂહરચનાનો આધારસ્તંભ બનાવે છે.
DGLW હેઠળ કાર્યરત શ્રમ કલ્યાણ સંગઠન (LWO) 18 કલ્યાણ કમિશનરોના સુવ્યવસ્થિત નેટવર્ક દ્વારા દેશભરમાં આ યોજનાઓનું સંચાલન કરે છે. જેઓ પ્રાદેશિક સ્તરે અમલીકરણનું નિરીક્ષણ કરે છે. તેનો વ્યાપક ધ્યેય દૂરના અને વંચિત વિસ્તારોમાં રહેતા કામદારોને સામાજિક સુરક્ષા, આરોગ્ય સેવાઓ, શિક્ષણ માટે નાણાકીય સહાય અને આવાસ સહાય પૂરી પાડવાનો છે.
કલ્યાણ માળખાના મુખ્ય ઘટકોમાંનો એક શિક્ષણ સહાય યોજના છે, જે બીડી, સિનેમા અને નોન કોલસા ખાણ કામદારોના બાળકો માટે વાર્ષિક ₹1,000 થી ₹25,000 સુધીની શિષ્યવૃત્તિ પૂરી પાડે છે. રાષ્ટ્રીય શિષ્યવૃત્તિ પોર્ટલ (NSP) દ્વારા લાગુ કરાયેલ આ યોજનામાં દર વર્ષે એક લાખથી વધુ અરજીઓ મળે છે. જેમાં ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT) પારદર્શક અને સમયસર વિતરણ સુનિશ્ચિત કરે છે.
આરોગ્ય યોજના હેઠળ આરોગ્ય સહાયમાં દવાખાનાઓના રાષ્ટ્રીય નેટવર્ક દ્વારા બહારના દર્દીઓને સેવાઓ તેમજ હૃદય રોગ, કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટ, કેન્સર, ક્ષય રોગ અને નાની શસ્ત્રક્રિયાઓ જેવી ગંભીર બીમારીઓ માટે વિશિષ્ટ સારવાર માટે વળતરનો સમાવેશ થાય છે. નાણાકીય સહાય નાની શસ્ત્રક્રિયાઓ માટે ₹30,000 થી કેન્સરની સારવાર માટે ₹7.5 લાખ સુધીની છે, જે ઓછી આવક ધરાવતા કામદારો માટે જીવનરક્ષક આરોગ્યસંભાળની સુલભતા સુનિશ્ચિત કરે છે.
જોકે 2016માં રજૂ કરાયેલ સુધારેલી સંકલિત આવાસ યોજના (RIHS) હવે બંધ થઈ ગઈ છે અને પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના (PMAY) સાથે મર્જ કરવામાં આવી છે, તેમ છતાં મંત્રાલયે બધા માટે આવાસની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાનું સન્માન કરતા 31 માર્ચ 2024 સુધી પાત્ર લાભાર્થીઓને બાકી હપ્તાઓનું વિતરણ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું.
આ લક્ષિત યોજનાઓ માત્ર અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારોના જીવનની ગુણવત્તા અને સામાજિક સુરક્ષામાં સુધારો કરતી નથી, પરંતુ સરકારના સબકા સાથ, સબકા વિકાસના વિઝનને પણ સાકાર કરે છે. મંત્રાલય કલ્યાણ-સંચાલિત શાસન પ્રત્યેની તેની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરે છે અને આવનારા વર્ષોમાં તેને વધુ સુલભ, ટેકનોલોજી-સક્ષમ અને પરિણામ-કેન્દ્રિત બનાવવા માટે માળખાને મજબૂત બનાવવાનું ચાલુ રાખશે.