AIની પાર છે આત્મત્વ: ભારતકૂલ અધ્યાય–૨માં ભાગ્યેશ જહાએ માનવ ચેતનાની શક્તિ ઉજાગર કરી
(અલકેશ પટેલ) અમદાવાદ, 17 ડિસેમ્બર, 2025ઃ Bhayesh Jaha in Bharatkool Chapter 2 આધ્યાત્મ, સંસ્કૃતિ અને કલાત્મક અભિવ્યક્તિના સંગમરૂપ ભારતકૂલ અધ્યાય–૨માં સૌથી વિચારપ્રેરક અને અંતર્મુખ બનાવતી ક્ષણ ભાગ્યેશ જહાના સંવાદથી સર્જાઈ. તેમના વિચારો દ્વારા શ્રોતાઓનું ધ્યાન બહારની દુનિયાથી હટાવીને આત્મત્વ—ભારતીય તત્વજ્ઞાનના મૂળ તત્ત્વ— તરફ વળ્યું હતું.
ગુજરાત યુનિવર્સિટી ખાતે તાજેતરમાં જ સમાપન થયેલા ભારતકૂલના અધ્યાય-2માં સામેલ થયેલા ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીના અધ્યક્ષ ભાગ્યેશ જહાએ દેવી પાર્વતી અને ભગવાન શિવને નમન કરીને તેમની વિશિષ્ટ શૈલીમાં સંવાદની શરૂઆત કરી હતી. તેમણે જણાવ્યું કે આત્મચિંતન અને અંતર્મુખ તપાસ કોઈ આધુનિક પ્રવાહ નથી, પરંતુ ભારતીય સંસ્કૃતિના મૂળ આધારસ્તંભ છે. કલા, સંગીત અને પરંપરાના ઉત્સવ વચ્ચે તેમના વિચારો આજના સમય સાથેની પ્રાસંગિકતાને કારણે વિશેષ રીતે ઝળહળ્યા હતા.
ટેક્નોલોજીની પ્રગતિ અને માનવ ચેતનાની તુલના કરતાં ભાગ્યેશ જહાએ નોંધ્યું કે કૃત્રિમ બુદ્ધિ (AI) સ્મૃતિ, ગતિ અને માહિતી પ્રક્રિયામાં માનવને પાછળ મૂકી શકે છે, પરંતુ ચૈતન્ય—માનવ ચેતના—ને ક્યારેય બદલી શકતી નથી. તેમણે જણાવ્યું કે, “AI બુદ્ધિનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જ્યારે માનવ ચેતનાનું સાક્ષાત સ્વરૂપ છે. આ ચેતનાજ આત્મત્વ છે.”
ભાગ્યેશ જહાએ વધુમાં કહ્યું કે ભારતીય તત્વજ્ઞાન ક્યારેય જીવનને માત્ર ભૌતિક કે કાર્યાત્મક દૃષ્ટિથી નથી જોતું. મન અને બુદ્ધિથી પર જઈને આત્માની શોધ કરવી એ સનાતન ધર્મમાં ઊંડે વણાયેલો માર્ગ છે. આ અંતર્મુખ યાત્રા જ જીવનમાં સંતુલન, સ્પષ્ટતા અને અર્થ પ્રદાન કરે છે.
આધુનિક સંવાદના કેન્દ્રમાં આત્મત્વને સ્થાપિત કરીને ભાગ્યેશ જહાએ શ્રોતાઓને યાદ અપાવ્યું કે ભારતની સાચી શક્તિ તેના સાંસ્કૃતિક પ્રદર્શન કે ઐતિહાસિક વારસામાં નહીં, પરંતુ તેની જીવંત તત્વજ્ઞાન પરંપરામાં છે—જે અલ્ગોરિધમ અને ઓટોમેશનના યુગમાં પણ માનવતાને દિશા આપી શકે છે.
જ્યાં ભારતકૂલ અધ્યાય–2માં શાસન, આધ્યાત્મ, કલા અને સમાજના વિવિધ સ્વરો એકત્ર થયા, ત્યાં ભાગ્યેશ જહાના વિચારો પ્રાચીન જ્ઞાન અને આધુનિક વાસ્તવિકતા વચ્ચેનું સેતુ બની રહ્યા—અને એ સત્યને મજબૂત કરતા ગયા કે આત્મજાગૃતિ વિના પ્રગતિ અધૂરી છે.
