સ્વચ્છ ભારત મિશનઃ શહેરી વિસ્તારના 89699 વોર્ડમાં 100 ટકા ડોર-ટુ-ડોર કચરો એકત્ર કરવાની કામગીરી
નવી દિલ્હીઃ સ્વચ્છ ભારત મિશન – અર્બન (SBM-U) 2014 માં ભારતના શહેરી વિસ્તારોને ખુલ્લામાં શૌચ મુક્ત (ODF) બનાવવા અને મ્યુનિસિપલ સોલિડ વેસ્ટ (MSW)નું વૈજ્ઞાનિક રીતે વ્યવસ્થાપન કરવાના વિઝન સાથે શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. SBM-U હેઠળ થયેલી પ્રગતિને ચાલુ રાખવા માટે, આગળનો તબક્કો, SBM-U 2.0, શરૂ કરવામાં આવ્યો છે. SBM-U 2.0 હેઠળ, વ્યક્તિગત ઘરગથ્થુ શૌચાલય, સામુદાયિક શૌચાલય/જાહેર શૌચાલય, ઘન કચરાનું વ્યવસ્થાપન, વપરાયેલ પાણી વ્યવસ્થાપન, માહિતી, શિક્ષણ અને સંદેશાવ્યવહાર અને વર્તન પરિવર્તન, ક્ષમતા નિર્માણ, કૌશલ્ય વિકાસ, જેવા વિવિધ ઘટકો માટે સેન્ટ્રલ શેર ફંડ બહાર પાડવામાં આવે છે.
2014માં તેની શરૂઆત થઈ ત્યારથી, મિશન હેઠળ કુલ 62.81 લાખ વ્યક્તિગત ઘરગથ્થુ શૌચાલય (IHHL) એકમો અને 6.36 લાખ સામુદાયિક શૌચાલય/જાહેર શૌચાલય (CT/PT) બનાવવામાં આવ્યા છે. કુલ 92,634 વોર્ડમાંથી, કુલ 89,699 વોર્ડ 100% ડોર-ટુ-ડોર કચરો એકત્ર કરવાની પ્રેક્ટિસ કરે છે, અને 83,487 વોર્ડ 100% સ્ત્રોત અલગીકરણને અનુસરે છે. અત્યાર સુધીમાં 75% કચરો ઉત્પન્ન થાય છે.
અટલ મિશન ફોર રિજુવેનેશન એન્ડ અર્બન ટ્રાન્સફોર્મેશન (AMRUT) દ્વારા પેદા થયેલી ગતિને ચાલુ રાખવા માટે, AMRUT 2.0 ઓક્ટોબર 2021 માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. તેનો ઉદ્દેશ્ય મોટા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સ અને સુધારાઓ હાથ ધરીને શહેરી વિસ્તારોમાં રહેતા નાગરિકોને જીવનની સરળતા પૂરી પાડવાનો છે. અત્યાર સુધીમાં, ₹1,29,636 કરોડના મૂલ્યના 6,527 પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ કરતી રાજ્ય જળ ક્રિયા યોજનાઓ (ઓ એન્ડ એમ સહિત) ને MoHUA ખાતેની સર્વોચ્ચ સમિતિ દ્વારા મંજૂરી આપવામાં આવી છે.
SBM-U 2.0 અને AMRUT 2.0 બંને દેશના તમામ શહેરી વિસ્તારોમાં અમલીકરણ માટે 1લી ઑક્ટોબર 2021ના રોજ લૉન્ચ કરવામાં આવ્યા છે, જેનો કુલ ખર્ચ ₹1,41,600 કરોડ અને ₹2,77,000 કરોડ છે, જેમાં કેન્દ્રીય શેર (CS)નો સમાવેશ થાય છે. અનુરૂપ રાજ્ય મેચિંગ શેર, શહેરી સ્થાનિક સંસ્થાઓ (યુએલબી) શેર અને જાહેર-ખાનગી ભાગીદારી (પીપીપી) પહેલનો સમાવેશ થાય છે. આ બે યોજનાઓ હેઠળ કોર્પોરેટ સામાજિક જવાબદારી (CSR) ભંડોળની વિગતો જાળવવાની કોઈ જોગવાઈ નથી.
SBM-U 2.0 અને AMRUT 2.0 સહિત કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજનાઓ (CSS) હેઠળ ભંડોળના પ્રવાહ અને ઉપયોગ પર દેખરેખ રાખવા માટે, 23 માર્ચ 2021ના રોજ નાણાં મંત્રાલયના ખર્ચ વિભાગ દ્વારા ભંડોળના પ્રવાહ માટેની નવી પ્રક્રિયાને સૂચિત કરવામાં આવી છે. નવી પ્રક્રિયા હેઠળ, દરેક સીએસએસ અનુસૂચિત કોમર્શિયલ બેંકમાં સિંગલ નોડલ એકાઉન્ટ ધરાવતી સિંગલ નોડલ એજન્સી (SNA) દ્વારા અમલમાં મુકવામાં આવશે. SBM-U 2.0 અને AMRUT 2.0 પહેલનો હેતુ ભારતને સ્વચ્છ અને સ્વસ્થ ભવિષ્ય તરફ લઈ જવાનો છે. આ યોજનાઓના અમલીકરણ સાથે, દેશના શહેરી વિસ્તારોમાં વધુ સારી સ્વચ્છતા અને ઘન કચરા વ્યવસ્થાપનની અપેક્ષા છે, જે નાગરિકોના જીવનની એકંદર ગુણવત્તામાં સુધારો કરશે. ભંડોળના પ્રવાહ માટેની નવી પ્રક્રિયા સુનિશ્ચિત કરશે કે ભંડોળનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ થાય છે, અને પ્રગતિનું વધુ અસરકારક અને કાર્યક્ષમ રીતે નિરીક્ષણ કરી શકાય છે.
