દિલ્હી:કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહ મંગળવાર, 26મી સપ્ટેમ્બર 2023ના રોજ પંજાબના અમૃતસરમાં ઉત્તરીય ઝોનલ કાઉન્સિલની 31મી બેઠકની અધ્યક્ષતા કરશે. ઉત્તરીય ઝોનલ કાઉન્સિલમાં પંજાબ, હરિયાણા, રાજસ્થાન, હિમાચલ પ્રદેશ અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દિલ્હી, જમ્મુ અને કાશ્મીર, લદ્દાખ અને ચંદીગઢનો સમાવેશ થાય છે.
આ બેઠકનું આયોજન ઈન્ટર સ્ટેટ કાઉન્સિલ સચિવાલય, ભારત સરકારના ગૃહ મંત્રાલય હેઠળ, પંજાબ સરકારના સહયોગથી કરવામાં આવી રહ્યું છે. ઉત્તરીય ઝોનલ કાઉન્સિલની 31મી બેઠકમાં સભ્ય રાજ્યોના મુખ્ય પ્રધાનો હાજરી આપશે. દરેક રાજ્યમાંથી બે વરિષ્ઠ મંત્રીઓ અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર/પ્રશાસકો, રાજ્ય સરકારો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના મુખ્ય સચિવો અને અન્ય વરિષ્ઠ અધિકારીઓ અને કેન્દ્ર સરકારના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ પણ બેઠકમાં ભાગ લેશે.
રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ, 1956 ની કલમ 15-22 હેઠળ વર્ષ 1957માં પાંચ ઝોનલ કાઉન્સિલની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી આ પાંચ ઝોનલ કાઉન્સિલના અધ્યક્ષ છે, જ્યારે રાજ્યોના મુખ્યમંત્રી અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના પ્રશાસક/લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર સંબંધિત ઝોનલ કાઉન્સિલમાં સમાવિષ્ટ તેના સભ્યો છે, જેમાંથી એક દર વર્ષે પરિભ્રમણ દ્વારા વાઇસ-ચેરમેન છે. દરેક રાજ્યમાંથી વધુ બે મંત્રીઓને રાજ્યપાલ દ્વારા કાઉન્સિલના સભ્યો તરીકે નામાંકિત કરવામાં આવે છે. દરેક ઝોનલ કાઉન્સિલે મુખ્ય સચિવોના સ્તરે એક સ્થાયી સમિતિની પણ રચના કરી છે.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી માને છે કે મજબૂત રાજ્યો મજબૂત રાષ્ટ્રનું નિર્માણ કરે છે. ઝોનલ કાઉન્સિલ બે કે તેથી વધુ રાજ્યો અથવા કેન્દ્ર અને રાજ્યોને અસર કરતા મુદ્દાઓ પર નિયમિત સંવાદ અને ચર્ચા માટે વ્યવસ્થિત પદ્ધતિ દ્વારા સહકાર વધારવા માટે એક પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે.
ઝોનલ કાઉન્સિલ સલાહકારની ભૂમિકા ભજવે છે, પરંતુ વર્ષોથી આ પરિષદો વિવિધ ક્ષેત્રોમાં પરસ્પર સમજણ અને સહકારને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ મિકેનિઝમ તરીકે ઉભરી આવી છે. છેલ્લા 9 વર્ષોમાં, જૂન 2014 થી, વિવિધ ઝોનલ કાઉન્સિલની કુલ 53 બેઠકો યોજાઈ છે જેમાં સ્થાયી સમિતિઓની 29 બેઠકો અને ઝોનલ કાઉન્સિલની 24 બેઠકોનો સમાવેશ થાય છે.
કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહે રાજ્યોને સશક્ત કરવા માટે સહકારી સંઘવાદના અભિગમને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે અને નીતિ માળખા પર કેન્દ્ર અને રાજ્યો વચ્ચે સારી સમજણને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે. તેમણે વિવાદોને ઉકેલવા અને સહકારી સંઘવાદને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઝોનલ કાઉન્સિલનો ઉપયોગ કરવાની હિમાયત કરી છે.
ઉત્તરીય ઝોનલ કાઉન્સિલ ભાખરા-બિયાસ મેનેજમેન્ટ બોર્ડ, પંજાબ યુનિવર્સિટી સાથે જોડાણ, PMGSY હેઠળ માર્ગ નિર્માણ કાર્ય, નહેર પ્રોજેક્ટ્સ અને પાણીની વહેંચણી, રાજ્યોના પુનર્ગઠન, માળખાકીય સુવિધાઓના વિકાસ, જમીન સંપાદન, પર્યાવરણીય અને વન સંબંધિત મંજૂરી, UDAN યોજના હેઠળ પ્રાદેશિક જોડાણ અને પ્રાદેશિક સ્તરે સામાન્ય હિતના અન્ય મુદ્દાઓનો સમાવેશ થાય છે.
ઝોનલ કાઉન્સિલની દરેક બેઠકમાં રાષ્ટ્રીય મહત્વના ઘણા મુદ્દાઓ પર પણ ચર્ચા કરવામાં આવે છે. આમાં ઝડપી તપાસ અને મહિલાઓ અને બાળકો સામેના બળાત્કારના કેસોના ઝડપી નિકાલ માટે ફાસ્ટ ટ્રેક સ્પેશિયલ કોર્ટ્સ (FSTC)નું સંચાલન, દરેક ગામની 5 કિમીની અંદર બેંક/ઈન્ડિયા પોસ્ટ પેમેન્ટ બેંકની શાખાઓની સુવિધા, બે લાખ નવી પ્રાથમિક કૃષિ ક્રેડિટ સોસાયટીઓની રચનાનો સમાવેશ થાય છે. દેશમાં (PACSs), પોષણ અભિયાન દ્વારા બાળકોમાં કુપોષણને નાબૂદ કરવા, શાળાના બાળકોના ડ્રોપ આઉટ દરમાં ઘટાડો, આયુષ્માન ભારત પ્રધાન મંત્રી જન આરોગ્ય યોજના (AB PM-JAY)માં સરકારી હોસ્પિટલોની ભાગીદારી અને રાષ્ટ્રીય સ્તરના સામાન્ય હિતના અન્ય મુદ્દાઓ પણ છે.
સ્થાયી સમિતિ દ્વારા પસંદ કરાયેલ દરેક રાજ્ય/યુટીમાંથી એક સારી પ્રથા પણ સભ્ય રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા ઝોનલ કાઉન્સિલની દરેક બેઠકમાં રજૂ કરવામાં આવે છે.
