શાળાઓમાં વિદ્યાર્થીઓને સ્વચ્છતા શિક્ષણ અપાશે, હાથ ધોવાની સુવિધાઓ ઉભી કરવાનો કેન્દ્ર સરકારનો આદેશ
નવી દિલ્હીઃ કેન્દ્રએ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને સાબુની જોગવાઈ સાથે હાથ ધોવાની સુવિધાઓ ઊભી કરવા અને દેશભરની તમામ શાળાઓમાં વિદ્યાર્થીઓને સ્વચ્છતા શિક્ષણ આપવા શિક્ષકોને તાલીમ આપવા જણાવ્યું છે. રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને સ્ટેન્ડ-અલોન પાઈપ્ડ વોટર સપ્લાય સોલ્યુશન્સ અને સરળ, ટકાઉ સૌર સોલ્યુશન્સની જોગવાઈને ઝડપી ટ્રેક કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે.
શિક્ષણ મંત્રાલયના શાળા શિક્ષણ અને સાક્ષરતા વિભાગ દ્વારા જારી કરાયેલ સંયુક્ત એડવાઈઝરીમાં જલ શક્તિ મંત્રાલય, નીતિ આયોગ, ગ્રામીણ વિકાસ અને પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે ઉલ્લેખ કર્યો છે કે, સુધારેલી સ્વચ્છતા સુવિધાઓ અને પીવાના પાણીની જોગવાઈઓ અને સરકારી શાળાઓમાં સર્વસ્વ સ્વચ્છતા જાળવવા સહિત મૂળભૂત માળખાકીય સુવિધાઓને પુનર્જીવિત કરવી એ લાંબા સમયથી સરકારની પ્રાથમિકતા છે. સ્વચ્છ ભારત મિશન- ગ્રામીણ (SBM-G) અને જલ જીવન મિશન (JJM) જેવા મિશન-મોડમાં અમલમાં આવી રહેલા કેટલાક કાર્યક્રમો લોકોના જીવનધોરણને સુધારવામાં ખૂબ આગળ વધી રહ્યા છે. સ્વચ્છ ભારત મિશન (ગ્રામીણ) એ સ્વચ્છતા માટે જન આંદોલનમાં પ્રગટ થઈને ગ્રામીણ ભારતનું પરિવર્તન કર્યું છે. સ્વચ્છ ભારત મિશન (ગ્રામીણ)ના પ્રથમ તબક્કા હેઠળ, ખુલ્લામાં શૌચ મુક્ત (ODF) ટકાઉપણું અને ઘન અને પ્રવાહી કચરાના વ્યવસ્થાપન પર ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવામાં આવ્યું છે. સંતૃપ્તિના અભિગમને અનુસરીને, ઉદ્દેશ્ય એ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે કે શાળાઓ સહિત સુધારણા સુધી પહોંચવામાં કોઈ પાછળ ન રહી જાય.
ODF પ્લસ હેઠળ, એ પણ સુનિશ્ચિત કરવાનું છે કે ગામડાઓની તમામ શાળાઓમાં બાયો-ડિગ્રેડેબલ વેસ્ટ અને ગ્રે વોટરના વ્યવસ્થાપનની વ્યવસ્થા છે. તે સુનિશ્ચિત કરવું મહત્વપૂર્ણ છે કે શાળાઓમાં તમામ શૌચાલય યોગ્ય રીતે કાર્યરત સ્થિતિમાં છે. જો કે, તેમાંના કેટલાકને સિંગલ પિટથી ટ્વીન પિટ્સમાં રિટ્રોફિટિંગની જરૂર પડી શકે છે. સિંગલ પિટથી ટ્વીન પિટ્સમાં રિટ્રોફિટિંગના ચાલુ અભિયાનના ભાગરૂપે આ કરવામાં આવી શકે છે.
યુનિફાઇડ ડિસ્ટ્રિક્ટ ઇન્ફોર્મેશન સિસ્ટમ ફોર એજ્યુકેશન (UDISE) રિપોર્ટ 2021-22 શૌચાલય અને હાથ ધોવાની સુવિધાઓમાં કેટલાક ગાબડા સૂચવે છે. કેન્દ્રએ રાજ્યોને કહ્યું છે કે આ તમામ અવકાશ સંતૃપ્તિ અભિગમને અનુસરીને ભરવાની જરૂર છે. તમામ શાળાઓમાં સાબુની જોગવાઈ સાથે હાથ ધોવાની સુવિધા ઉભી કરવામાં આવશે. તે પણ જરૂરી છે કે બાળકોને સ્વચ્છતાના તમામ પાસાઓ પર સ્વચ્છતા શિક્ષણ આપવામાં આવે. આ હેતુ માટે, દરેક શાળામાં ઓછામાં ઓછા એક શિક્ષકને સ્વચ્છતા શિક્ષણમાં તાલીમ આપવી જોઈએ, જેણે બદલામાં બાળકોને રસપ્રદ પ્રવૃત્તિઓ અને સામુદાયિક પ્રોજેક્ટ્સ દ્વારા તાલીમ આપવી જોઈએ જે સ્વચ્છતાના વર્તન પર ભાર મૂકે છે. NCERT દ્વારા શાળાઓમાં સ્વચ્છતાની સારી પ્રથાઓ કેળવવા માટે વિકસિત પ્રાથમિક સ્તરે સ્વચ્છતા પરના પ્રકરણનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
એડવાઈઝરીમાં એ પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે જલ જીવન મિશન હેઠળ, શાળાઓ, આંગણવાડી કેન્દ્રો, આશ્રમશાળાઓમાં સુરક્ષિત નળના પાણીની જોગવાઈ કરવી એ આપણા બાળકોના સારા સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીની ખાતરી કરવા માટે સરકારની ટોચની પ્રાથમિકતા છે. આ નિર્ણાયક હસ્તક્ષેપ 2જી ઑક્ટોબર, 2020 ના રોજ ઝુંબેશ મોડમાં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ્ય ખાસ કરીને રોગચાળાના સમયે, પીવાના પાણીની ખાતરીપૂર્વક પુરવઠા દ્વારા નાના બાળકોના જાહેર આરોગ્યના પરિમાણો પર ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવાનો હતો. અત્યાર સુધીમાં, UDISE+ 2021-22ના ડેટા મુજબ, લગભગ 10.22 લાખ સરકારી શાળાઓમાંથી, 9.83 લાખ [અંદાજે 96%) સરકારી શાળાઓમાં પીવાના પાણીની સુવિધા પૂરી પાડવામાં આવી છે.
એડવાઈઝરીમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે શાળાઓ માટે ગામડાના પાણી પુરવઠા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની પૂર્ણતાની રાહ જોવાને બદલે એકલા પાઈપ દ્વારા પાણી પુરવઠાના ઉકેલો પૂરા પાડવા માટે રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને રાહત આપવામાં આવી છે અને સરળ ટકાઉ સૌર ઉકેલો પણ પ્રદાન કરવામાં આવી શકે છે. આપણા બાળકોના એકંદર આરોગ્ય અને સુખાકારી માટે સુરક્ષિત પાણીના મહત્વને ધ્યાનમાં રાખીને કેન્દ્રએ રાજ્યોને આ પ્રોજેક્ટ્સને ઝડપી ટ્રેક કરવા જણાવ્યું હતું.
