આત્મનિર્ભર ભારતનું સર્જન કર્યા વિના વિકસિત ભારત શક્ય નથીઃ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી

નવી દિલ્હીઃ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે નવી દિલ્હીમાં ભારત મંડપમ ખાતે સહકારી ક્ષેત્ર માટે વિવિધ મુખ્ય પહેલોનું ઉદઘાટન અને શિલાન્યાસ કર્યા હતા. પ્રધાનમંત્રીએ ‘સહકારી ક્ષેત્રમાં વિશ્વની સૌથી મોટી અનાજ સંગ્રહ યોજના’ના પાયલોટ પ્રોજેક્ટનું ઉદઘાટન કર્યું હતું, જે 11 રાજ્યોની 11 પ્રાથમિક કૃષિ ક્રેડિટ સોસાયટીઓ (પીએસીએસ)માં થઈ રહ્યું છે. પ્રધાનમંત્રીએ આ પહેલ હેઠળ ગોડાઉનો અને અન્ય કૃષિ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના નિર્માણ માટે દેશભરમાં વધારાના 500 પીએસીએસ માટે શિલારોપણ પણ કર્યું હતું. આ પહેલનો ઉદ્દેશ નાબાર્ડ દ્વારા સમર્થિત અને નેશનલ કોઓપરેટિવ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (એનસીડીસી) દ્વારા સંચાલિત સંયુક્ત પ્રયાસ સાથે પીએસીએસ ગોડાઉનોને અનાજની પુરવઠા શ્રુંખલા સાથે સંકલિત કરવાનો, ખાદ્ય સુરક્ષાને મજબૂત કરવાનો અને દેશમાં આર્થિક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. આ પહેલનો અમલ વિવિધ વર્તમાન યોજનાઓ જેવી કે એગ્રિકલ્ચર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફંડ (એઆઇએફ), એગ્રિકલ્ચર માર્કેટિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (એએમઆઇ) વગેરેના સમન્વય દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યો છે, જેથી પ્રોજેક્ટમાં સહભાગી પીએસીએસને માળખાગત વિકાસ હાથ ધરવા માટે સબસિડી અને ઇન્ટરેસ્ટ સબવેન્શન લાભો મેળવવા સક્ષમ બનાવી શકાય. પ્રધાનમંત્રીએ દેશભરમાં 18,000 PACSમાં કમ્પ્યુટરાઇઝેશન માટેના પ્રોજેક્ટનું ઉદઘાટન પણ કર્યું હતું, જે સહકારી ક્ષેત્રને પુનર્જીવિત કરવા અને નાના અને સીમાંત ખેડૂતોને સશક્ત બનાવવાના ઉદ્દેશ સાથે સરકારના “સહકાર સે સમૃદ્ધિ”ના વિઝન સાથે સુસંગત છે.

આ પ્રસંગે પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, ભારત મંડપમ વિકાસશીલ ભારતની સફરમાં વધુ એક સીમાચિહ્નરૂપ છે, એટલે કે ‘સહકારથી સમૃદ્ધિ’ની દિશામાં એક ડગલું આગળ વધી રહ્યું છે. સહકારની શક્તિ કૃષિ અને કૃષિના પાયાને મજબૂત કરવામાં બહુ મોટી ભૂમિકા ભજવે છે, જેના કારણે સહકાર માટે અલગ મંત્રાલય બન્યું છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, આજે શરૂ કરવામાં આવેલી ‘સહકારી ક્ષેત્રમાં વિશ્વની સૌથી મોટી અનાજ સંગ્રહ યોજના’ને પરિણામે દેશનાં દરેક ખૂણામાં હજારો વેરહાઉસ અને ગોડાઉનો સ્થપાશે. આ અને અન્ય પ્રોજેક્ટ્સ જેવા કે પીએસીના કમ્પ્યુટરાઇઝેશનથી દેશમાં કૃષિને નવા પરિમાણો મળશે અને ખેતીનું આધુનિકીકરણ થશે.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સહકારી મંડળીઓ ભારત માટે પ્રાચીન વિભાવના છે. એક ધર્મગ્રંથને ટાંકીને પ્રધાનમંત્રીએ સમજાવ્યું હતું કે, જો નાનાં સંસાધનોને એકસાથે જોડવામાં આવે તો મોટું કાર્ય પૂર્ણ થઈ શકે છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, ભારતમાં પ્રાચીન રીતે ગામડાંઓની વ્યવસ્થામાં આ મોડલનું પાલન થતું હતું. “સહકારી મંડળીઓ એ ભારતના ઉદારમતવાદી સમાજનો પાયો હતો. તે માત્ર કોઈ સિસ્ટમ જ નથી, પરંતુ એક માન્યતા, એક ભાવના છે.” પીએમ મોદીએ ટિપ્પણી કરી હતી કે, સહકારી મંડળીની આ ભાવના સિસ્ટમ અને સંસાધનોની સીમાઓની બહાર છે અને અપવાદરૂપ પરિણામો આપે છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, તેમાં દૈનિક જીવન સાથે સંબંધિત સામાન્ય વ્યવસ્થાને વિશાળ મહેનતુ વ્યવસ્થામાં પરિવર્તિત કરવાની સંભવિતતા છે તથા ગ્રામીણ અને કૃષિ અર્થતંત્રનાં બદલાતાં ચહેરાનું સાબિત થયેલું પરિણામ છે. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ નવા મંત્રાલય મારફતે સરકારનું લક્ષ્ય ભારતનાં કૃષિ ક્ષેત્રની ખંડિત શક્તિઓને એકમંચ પર લાવવાનું છે.

ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠન (એફપીઓ)નું ઉદાહરણ આપીને પ્રધાનમંત્રીએ ગામડાંઓમાં નાનાં ખેડૂતો વચ્ચે વધતી ઉદ્યોગસાહસિકતાની નોંધ લીધી હતી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, અલગ મંત્રાલય હોવાને કારણે દેશમાં 10,000 એફપીઓના લક્ષ્યાંકમાંથી 8000 એફપીઓ કાર્યરત છે. સહકારી મંડળીઓનો લાભ હવે  માછીમારો અને પુથુપાલક સુધી પણ પહોંચી રહ્યો છે. મત્સ્યઉદ્યોગ ક્ષેત્રે 25,000થી વધુ સહકારી એકમો કાર્યરત છે. પ્રધાનમંત્રીએ આગામી  વર્ષોમાં 2,00,000 સહકારી મંડળીઓની સ્થાપના કરવાના સરકારના લક્ષ્યાંકનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

ગુજરાતનાં મુખ્યમંત્રી તરીકેનાં પોતાનાં અનુભવોને યાદ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ અમૂલ અને લિજ્જત પાપડની સફળતાની ગાથાઓને સહકારી મંડળીઓનાં બળ તરીકે ટાંક્યાં હતાં તથા આ સાહસોમાં મહિલાઓની કેન્દ્રીય ભૂમિકા પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો. સરકારે સહકારી ક્ષેત્ર સાથે જોડાયેલી નીતિઓમાં મહિલાઓને પ્રાથમિકતા આપી છે. તેમણે મલ્ટિ-સ્ટેટ કો-ઓપરેટિવ સોસાયટીઝ એક્ટમાં સુધારો કરીને મહિલાઓ માટે બોર્ડનું પ્રતિનિધિત્વ સુનિશ્ચિત કરવાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સહકારી મંડળીઓ સામૂહિક તાકાત સાથે ખેડૂતોની વ્યક્તિગત સમસ્યાઓનું સમાધાન કરવાની સંભવિતતા ધરાવે છે તથા તેમણે સંગ્રહનું ઉદાહરણ આપ્યું હતું. સ્ટોરેજ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના અભાવને કારણે ખેડૂતોને થયેલા નુકસાન તરફ ધ્યાન દોરતા, પ્રધાનમંત્રીએ સરકાર દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલી અને આગામી 5 વર્ષમાં રૂ. 1.25 લાખ કરોડના ખર્ચે પૂર્ણ થનારી 700 લાખ મેટ્રિક ટનની વિશ્વની સૌથી મોટી સ્ટોરેજ યોજના તરફ ધ્યાન દોર્યું હતું. તેમણે જણાવ્યું હતું કે તેનાથી ખેડૂતો પોતાની ઉપજનો સંગ્રહ કરી શકશે અને પોતાની જરૂરિયાત મુજબ યોગ્ય સમયે તેનું વેચાણ કરી શકશે અને સાથે જ બેંકો પાસેથી લોન મેળવવામાં પણ મદદ મળશે.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, “વિકસિત ભારતની રચના માટે કૃષિ વ્યવસ્થાઓનું આધુનીકરણ પણ એટલું જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે.” પીએસીએસ જેવી સરકારી સંસ્થાઓ માટે નવી ભૂમિકા ઊભી કરવા માટે સરકારનાં પ્રયાસો પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે જણાવ્યું હતું કે આ સમિતિઓ જન ઔષધિ કેન્દ્રો તરીકે કાર્યરત છે જ્યારે હજારો પીએમ કિસાન સમૃદ્ધિ કેન્દ્રો પણ ચલાવવામાં આવી રહ્યા છે. તેમણે પેટ્રોલ, ડીઝલ અને એલપીજી સિલિન્ડરના વિસ્તારોમાં કાર્યરત સહકારી સમિતિઓનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જ્યારે પીએસીએસ કેટલાક ગામોમાં જળ સમિતિઓની ભૂમિકા પણ ભજવે છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, તેનાથી લોન સમિતિઓની ઉત્પાદકતામાં વધારો થયો છે અને આવકનાં નવા સ્ત્રોતોનું સર્જન પણ થયું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, “સહકારી સમિતિઓ હવે ગામડાઓમાં સામાન્ય સેવા કેન્દ્રો તરીકે કામ કરી રહી છે અને સેંકડો સુવિધાઓ પ્રદાન કરે છે.” તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, મોટા પાયે ખેડૂતો સુધી સેવાઓ પહોંચાડવા માટે ટેકનોલોજી અને ડિજિટલ ઇન્ડિયાના ઉદભવની નોંધ લીધી હતી. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, તેનાથી ગામડાઓમાં યુવાનો માટે રોજગારીની નવી તકોનું સર્જન થશે.

પ્રધાનમંત્રીએ વિકસિત ભારતની યાત્રામાં સહકારી સંસ્થાઓનાં મહત્ત્વની રૂપરેખા આપી હતી. તેમણે તેમને અત્મનિર્ભર ભારતનાં લક્ષ્યાંકોમાં પ્રદાન કરવા જણાવ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, “વિકાસશીલ ભારત અખંડ ભારત વિના શક્ય નથી. તેમણે સૂચવ્યું હતું કે, સહકારી મંડળીએ એવી ચીજવસ્તુઓની યાદી બનાવવી જોઈએ, જેના માટે આપણે આયાત પર નિર્ભર છીએ અને સહકારી ક્ષેત્ર સ્થાનિક સ્તરે તેનું ઉત્પાદન કરવામાં કેવી રીતે મદદ કરી શકે છે તેની તપાસ કરવી જોઈએ. તેમણે ખાદ્યતેલનું ઉદાહરણ એક ઉત્પાદન તરીકે આપ્યું જે લઈ શકાય. તે જ રીતે, ઇથેનોલ માટે સહકારી દબાણ ઊર્જાની જરૂરિયાતો માટે તેલની આયાત પરની નિર્ભરતાને ઘટાડી શકે છે. કઠોળની આયાત એ બીજું ક્ષેત્ર છે જે પ્રધાનમંત્રીએ વિદેશી અવલંબન ઘટાડવા માટે સહકારી મંડળીઓ માટે સૂચવ્યું હતું. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સહકારી મંડળીઓ દ્વારા ઘણી ચીજવસ્તુઓનું ઉત્પાદન પણ હાથ ધરવામાં આવી શકે છે.