ભારત :’મરાઠા મિલિટરી લેન્ડસ્કેપ’ યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સૂચિ માટે નામાંકિત કરાશે
નવી દિલ્હીઃ મરાઠા મિલિટરી લેન્ડસ્કેપ વર્ષ 2024-25 માટે યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટ તરીકે ઓળખ માટે ભારતનું નોમિનેશન હશે. આ નોમિનેશનમાં બાર ઘટકો છે, મહારાષ્ટ્રમાં સાલ્હેર કિલ્લો, શિવનેરી કિલ્લો, લોહગઢ, ખંડેરી કિલ્લો, રાયગઢ, રાજગઢ, પ્રતાપગઢ, સુવર્નાડુ તમિલનાડુમાં કિલ્લો, વિજય દુર્ગ, સિંધુદુર્ગ અને ગિન્ગી ફોર્ટ. આ ઘટકો, વિવિધ ભૌગોલિક અને ભૌગોલિક વિસ્તારોમાં વિતરિત, મરાઠા શાસનની વ્યૂહાત્મક લશ્કરી શક્તિઓ દર્શાવે છે. મરાઠા લશ્કરી લેન્ડસ્કેપ, 17મી અને 19મી સદીઓ વચ્ચે વિકસેલું, ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. મરાઠા શાસકો દ્વારા કલ્પના કરાયેલ અસાધારણ કિલ્લેબંધી અને લશ્કરી વ્યવસ્થા. કિલ્લાઓનું આ અસાધારણ નેટવર્ક, પદાનુક્રમ, સ્કેલ અને ટાઇપોલોજિકલ લાક્ષણિકતાઓમાં ભિન્ન છે, તે ભારતીય દ્વીપકલ્પમાં સહ્યાદ્રી પર્વતમાળાઓ, કોંકણ કિનારો, ડેક્કન ઉચ્ચપ્રદેશ અને પૂર્વીય ઘાટ માટે વિશિષ્ટ લેન્ડસ્કેપ, ભૂપ્રદેશ અને ભૌગોલિક સુવિધાઓને એકીકૃત કરવાનું પરિણામ છે.
મહારાષ્ટ્રમાં 390 થી વધુ કિલ્લાઓ છે, જેમાંથી માત્ર 12 કિલ્લાઓ ભારતના મરાઠા લશ્કરી લેન્ડસ્કેપ હેઠળ પસંદ કરવામાં આવ્યા છે, જેમાંથી આઠ કિલ્લાઓ ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ દ્વારા સુરક્ષિત છે. આ શિવનેરી કિલ્લો, લોહગઢ, રાયગઢ, સુવર્ણદુર્ગ, પન્હાલા કિલ્લો, વિજયદુર્ગ, સિંધુદુર્ગ અને ગિન્ગી કિલ્લો છે, જ્યારે સાલ્હેર કિલ્લો, રાજગઢ, ખંડેરી કિલ્લો અને પ્રતાપગઢ મહારાષ્ટ્ર સરકારના પુરાતત્વ અને સંગ્રહાલય નિયામક દ્વારા સુરક્ષિત છે. ભારતના મરાઠા સૈન્ય લેન્ડસ્કેપમાં, સાલ્હેર કિલ્લો, શિવનેરી કિલ્લો, લોહગઢ, રાયગઢ, રાજગઢ અને ગિન્ગી કિલ્લો પહાડી કિલ્લાઓ છે, પ્રતાપગઢ એક પહાડી-જંગલ કિલ્લો છે, પન્હાલા એક પહાડી-પઠારી કિલ્લો છે, વિજયદુર્ગ દરિયાકાંઠાનો કિલ્લો છે જ્યારે ખંડેરી કિલ્લો છે. સુવર્ણદુર્ગ અને સિંધુદુર્ગ ટાપુ કિલ્લાઓ છે.
મરાઠા સૈન્ય વિચારધારાનો ઉદ્દભવ 17મી સદીમાં મરાઠા રાજા છત્રપતિ શિવાજી મહારાજના શાસન દરમિયાન 1670 એ.ડી.માં થયો હતો અને તે પછીના પેશવા શાસન દરમિયાન 1818 એ.ડી સુધી ચાલુ રહ્યો હતો. નામાંકનની બે શ્રેણીઓ છે – સાંસ્કૃતિક અને કુદરતી માપદંડ, મરાઠા લશ્કરી લેન્ડસ્કેપ સાંસ્કૃતિક માપદંડની શ્રેણીમાં નામાંકિત કરવામાં આવ્યા છે. 2021 માં વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સની કામચલાઉ સૂચિમાં સમાવિષ્ટ ભારતના મરાઠા મિલિટરી લેન્ડસ્કેપ્સ, મહારાષ્ટ્રની વર્લ્ડ હેરિટેજ સૂચિમાં સમાવેશ માટે નામાંકિત છઠ્ઠી સાંસ્કૃતિક મિલકત છે.
