દેશના રાષ્ટ્રપતિને રાષ્ટ્રપતિ જ કેમ કહેવામાં આવે છે?જાણો તેનો ઇતિહાસ અને અર્થ

રાષ્ટ્રપતિને લઈને અધીર રંજન ચૌધરીની ટિપ્પણી પર વિવાદ શરૂ છે. આ ટિપ્પણી બાદ ભાજપના નેતાઓએ સંસદથી લઈને રસ્તા સુધી પ્રદર્શન કર્યું. અધીરે રાષ્ટ્રપતિને પત્ર લખીને લેખિતમાં માફી પણ માંગી હતી, પરંતુ આજ સુધી આ વિવાદ ઉકેલાયો નથી.ભાજપ સોનિયા ગાંધીની માફી માંગવાની પોતાની માંગ પર અડગ છે.સમગ્ર વિવાદ રાષ્ટ્રપતિ શબ્દને લઈને થઈ રહ્યો છે.

આવી સ્થિતિમાં રાષ્ટ્રપતિ શબ્દની ઉત્પત્તિ અને તેના પ્રયોગ પર પણ સવાલો ઉઠવા લાગ્યા છે.લોકો જાણવા માંગે છે કે,આખરે શા માટે દેશના રાષ્ટ્રધ્યક્ષને રાષ્ટ્રપતિ કહેવામાં આવે છે? આ પદ પર મહિલા હોય ત્યારે પણ? તે ક્યાંથી શરૂ થયું અને તેનો ઇતિહાસ શું છે? આવો જાણીએ…

રાષ્ટ્રપતિ શબ્દનો ઇતિહાસ

રાષ્ટ્રપતિને અંગ્રેજીમાં પ્રેસીડેન્ટ કહેવામાં આવે છે. આ શબ્દનો ઉપયોગ સૌપ્રથમ અમેરિકામાં લોકશાહી દેશના શાસક માટે થયો હતો.જ્યોર્જ વોશિંગ્ટનને પ્રથમ વખત પ્રેસીડેન્ટ તરીકે બોલાવવામાં આવ્યા હતા. આ શબ્દ ફ્રેન્ચ અને લેટિન શબ્દોના મિશ્રણથી બનેલો છે.

તેના બે અર્થ છે – અધ્યક્ષતા કરનાર એટલે કે કોઈ સભા અથવા આ પ્રકારના પ્રોગ્રામને ચલાવનાર સર્વોચ્ચ વ્યક્તિ અથવા આદેશ આપતી.’કોલિન્સ’ શબ્દકોશ અનુસાર, પ્રેસીડેન્ટ શબ્દનો ઉપયોગ કોઈ દેશના સંદર્ભમાં સર્વોચ્ચ રાજકીય પદને દર્શાવે છે.

અમેરિકાની જેમ દુનિયામાં જ્યાં લોકશાહીની શરૂઆત થઈ ત્યાં દેશમાં ટોચના હોદ્દા પરની વ્યક્તિ પ્રેસીડેન્ટ તરીકે ઓળખાવા લાગી. બ્રિટનમાં લોકશાહી પ્રણાલી અપનાવ્યા પછી પણ, રાજા અને રાણીને પ્રતીકાત્મક રીતે ટોચના સ્થાને ગણવામાં આવતા હતા, તેથી ત્યાં લોકશાહી રીતે ચૂંટાયેલા અસરકારક રાજ્યના વડાને વડા પ્રધાન કહેવામાં આવે છે.

આ સિસ્ટમ સામાન્ય રીતે એવા દેશોમાં ચાલે છે જે એક સમયે બ્રિટિશ રાજ હેઠળ હતા. તેથી, કોમનવેલ્થ સંસ્થાના જે દેશો રાણીને તેમના બંધારણીય વડા માનતા નથી, ત્યાં ટોચના પદ પર રાષ્ટ્રપતિ હોય છે. વડા પ્રધાન કેબિનેટના વડા છે અને દેશનું શાસન ચલાવે છે. ભારતમાં પણ, રાજ્યના વડા રાષ્ટ્રપતિ છે, જ્યારે કેબિનેટના વડા વડા પ્રધાન છે.

ભારતની બંધારણ સભાએ લગાવી મહોર

આઝાદી પહેલા બંધારણ સભામાં ‘રાષ્ટ્રપતિ’ શબ્દની ચર્ચા થતી હતી. ત્યારે પણ એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે અંગ્રેજીમાં પ્રેસીડેન્ટ ઠીક છે, પરંતુ હિન્દીમાં રાષ્ટ્રપતિ શબ્દ યોગ્ય નહીં હોય.એવી ચિંતા પણ વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી કે જો કોઈ મહિલા આ પદ પર બિરાજશે તો તેને શું કહેવામાં આવશે?

જુલાઈ 1947માં રાષ્ટ્રપતિ શબ્દને બદલે ‘રાષ્ટ્રનેતા’ અથવા ‘રાષ્ટ્રકર્ણધાર’ જેવા શબ્દો રાષ્ટ્રપતિના હિન્દી સંસ્કરણ તરીકે સૂચવવામાં આવ્યા હતા. જોકે, આ અંગે સહમતિ બની શકી નહીં.આ મામલો એક સમિતિને સોંપવામાં આવ્યો હતો.બાદમાં નિર્ણય લેવામાં આવ્યો કે ભારતના રાષ્ટ્રપતિ માટે હિન્દીમાં માત્ર રાષ્ટ્રપતિ શબ્દનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે.

ડિસેમ્બર 1948માં ફરી ચર્ચા શરૂ થઈ.ત્યારે ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકરે આ માટે ઘણી ભાષાઓના શબ્દો ઉમેરીને હિંદનો એક પ્રેસીડેન્ટ ને બંધારણના મુસદ્દામાં  રાખવાનું સૂચન કર્યું.અંગ્રેજીના ડ્રાફ્ટમાં તેને પ્રેસીડેન્ટ તરીકે રાખવામાં આવ્યો હતો અને હિન્દીના ડ્રાફ્ટમાં તેને ‘હિંદ નો એક પ્રેસીડેન્ટ’ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યો હતો.જ્યાં દેશ માટે હિંદનો ઉપયોગ થતો હતો અને દેશના ટોચના પદ માટે રાષ્ટ્રપતિનો ઉપયોગ થતો હતો.જ્યારે આ અંગે પણ કોઈ સમજૂતી ન થઈ ત્યારે હિન્દીના ડ્રાફ્ટમાં ‘પ્રધાન’ અને ઉર્દૂના ડ્રાફ્ટમાં ‘સરદાર’ લખવામાં આવ્યું હતું.

બંધારણ સભાના સભ્ય કે.ટી.શાહે પણ આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. તેમણે પ્રેસીડેન્ટ  માટે ‘ચીફ એક્ઝિક્યુટિવ’ અને ‘રાષ્ટ્રના વડા’ શબ્દોનો ઉપયોગ કરવાનું સૂચન કર્યું. આ અંગે સહમતિ બની શકી નથી.અંતે પં. જવાહરલાલ નેહરુએ અંગ્રેજીમાં ‘પ્રેસિડેન્ટ’ અને હિન્દીમાં ‘રાષ્ટ્રપતિ’ શબ્દની મહોર લગાવી દીધી.

પ્રતિભા પાટિલ વખતે પણ થયો હતો વિવાદ

જ્યારે દેશને પ્રતિભા પાટિલના રૂપમાં પ્રથમ મહિલા રાષ્ટ્રપતિ મળી ત્યારે પણ તેને લઈને વિવાદ થયો હતો.રાષ્ટ્રપતિ શબ્દ પર ઘણા લોકોએ સવાલ ઉઠાવ્યા હતા.ત્યારે પ્રતિભા પાટીલે ચર્ચાને બહુ મહત્વ આપ્યું ન હતું.તેણીએ એમ કહીને વિવાદને શાંત પાડ્યો કે,તે રાષ્ટ્રપતિ તરીકે બોલાવવાનું પસંદ કરશે.પછી ચર્ચાનો ત્યાં જ અંત આવ્યો.

પતિ શબ્દનો અર્થ શું છે? 

રાષ્ટ્ર સુધી બધું સારું છે. વિવાદ પતિ શબ્દનો છે. ભાષાશાસ્ત્રી રમાશંકર શ્રીવાસ્તવનું કહેવું છે કે, ‘પતિ શબ્દનો અર્થ સ્વામી અથવા માલિક થાય છે.પ્રજા પતિ, વાચસ પતિ, ભૂપતિ જેવા શબ્દો ઘણા પૌરાણિક પુસ્તકોમાં જોવા મળે છે.જો પતિ શબ્દનો ઉપયોગ તે સ્થાનો પર કરવામાં આવે છે જ્યાં કોઈ વ્યક્તિ માલિક તરીકે બતાવવાની હોય.કરોડપતિ અને લખપતિ જેવા શબ્દો પણ સમાન છે.કરોડોના માલિક કે માલકિનને કરોડપતિ કહેવામાં આવે છે.

 હવે જાણો અધીર રંજન ચૌધરીએ શું કહ્યું, જેના પર વિવાદ થઇ રહ્યો છે

કોંગ્રેસના નેતાઓ સંસદ સંકુલમાં ગાંધી પ્રતિમાની બહાર અનેક મુદ્દાઓને લઈને વિરોધ પ્રદર્શન કરી રહ્યા હતા. આ દરમિયાન એક ચેનલના પત્રકારે તેમનું નિવેદન લીધું હતું. મીડિયા દ્વારા અધીરને પૂછવામાં આવ્યું કે તમે રાષ્ટ્રપતિ ભવન જઈ રહ્યા હતા, પરંતુ જવા દેવામાં આવ્યા ન હતા. પછી તેણે કહ્યું કે આજે પણ તે જવાનો પ્રયત્ન કરશે. આ દરમિયાન અધીર રંજને રાષ્ટ્રપતિ વિશે અભદ્ર ટિપ્પણી પણ કરી હતી.

જ્યારે વિવાદ વધ્યો ત્યારે તેણે કહ્યું, ‘હિન્દી મારી માતૃભાષા નથી.મારી જીભ લપસી ગઈ હતી, મને ફાંસી પર ચડાવી દો.મેં રાષ્ટ્રપતિ સાથે મુલાકાતનો સમય માંગ્યો છે. હું તેમની જ માફી માંગીશ, પાખડીઓની નહીં.

સંસદમાં કેન્દ્રીય મંત્રી સ્મૃતિ ઈરાનીએ આ મુદ્દે કોંગ્રેસ વિરુદ્ધ તીખા પ્રહારો કર્યા હતા. અધીર રંજન અને સોનિયા ગાંધીને રાષ્ટ્રપતિ અને દેશને માફી માંગવા કહ્યું. સ્મૃતિએ કહ્યું કે આદિવાસી મહિલાનું રાષ્ટ્રપતિ બનવું કોંગ્રેસ પચાવી શકતી નથી.