કેલ્શિયમ કાર્બાઈડ તથા અન્ય કુત્રિમ રીતે ફળો પકવતા વેપારીઓ સામે આકરી કાર્યવાહી કરવા આદેશ
નવી દિલ્હીઃ FSSAI એ ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ (વેચાણ પર પ્રતિબંધ અને પ્રતિબંધો) રેગ્યુલેશન, 2011ના પેટા- નિયમન 2.3.5માં જોગવાઈ મુજબ કેલ્શિયમ કાર્બાઇડના ઉપયોગ પર પણ પ્રતિબંધ મૂક્યો છે જે ફળોને કૃત્રિમ રીતે પકવવા માટેના એજન્ટ ‘મસાલા’ તરીકે ઓળખાય છે ફળોનું પાકવું એ એક કુદરતી ઘટના છે જે ફળોને ગ્રાહકો માટે ખાદ્ય, સ્વાદિષ્ટ અને પૌષ્ટિક બનાવે છે. તેવી જ રીતે, કૃત્રિમ પકવવું એ એવી પ્રક્રિયા છે કે જેના દ્વારા ફળોની લાંબી શેલ્ફ લાઇફ સુનિશ્ચિત કરવા ઉપરાંત ઇચ્છિત પરિણામ જેમ કે શ્રેષ્ઠ પાકવા અને ગ્રાહકોની વધુ સારી સ્વીકૃતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે ફળોને કૃત્રિમ રીતે નિયંત્રિત રીતે પકવવામાં આવે છે.
કૃત્રિમ રીતે પકવવાથી કેરી જેવા ફળોના પરિવહનની પણ સુવિધા મળે છે જે પાક્યા પછી નરમ અને નાશવંત બની જાય છે કારણ કે ફળોને નુકસાનને ટાળવા માટે દૂરના સ્થળોએ અપરિપક્વ સ્થિતિમાં લઈ જવામાં આવે છે અને વેચાણ પહેલાં ગંતવ્ય બજારમાં કૃત્રિમ રીતે પાકવામાં આવે છે. જો કે, આર્સેનિક અને ફોસ્ફરસના અવશેષોની હાજરીને કારણે જે મનુષ્ય માટે હાનિકારક છે અને ચક્કર, વારંવાર તરસ, બળતરા, નબળાઇ, ગળવામાં મુશ્કેલી, ઉલટી, ચામડીના અલ્સર, વગેરેનું કારણ બની શકે છે, FSSAI એ ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ (વેચાણ પર પ્રતિબંધ અને પ્રતિબંધો) રેગ્યુલેશન, 2011ના પેટા- નિયમન 2.3.5માં જોગવાઈ મુજબ કેલ્શિયમ કાર્બાઇડના ઉપયોગ પર પણ પ્રતિબંધ મૂક્યો છે જે ફળોને કૃત્રિમ રીતે પકવવા માટેના એજન્ટ ‘મસાલા’ તરીકે ઓળખાય છે.
કેલ્શિયમ કાર્બાઈડમાંથી નીકળતો એસીટીલીન ગેસ હેન્ડલર્સ માટે પણ એટલો જ નુકસાનકારક છે. એવી માહિતી છે કે કેલ્શિયમ કાર્બાઈડ ઉપયોગ દરમિયાન ફળોના સીધા સંપર્કમાં આવી શકે છે અને ફળો પર આર્સેનિક અને ફોસ્ફરસના અવશેષો છોડી શકે છે. આમ, ફળોને પકવવા માટે આ રસાયણનો ઉપયોગ ભારતમાં પ્રતિબંધિત છે. માત્ર ઇથિલિનના મંજૂર સ્ત્રોતોના ઉપયોગ દ્વારા ફળોના પાકવાનું કડક રીતે નિયમન કરવામાં આવે છે તેની ખાતરી કરવા માટે, FSSAI એ 100 ppm (100µl/ L) સુધીની સાંદ્રતા પર ઇથેફોન, ઇથેરીલ વગેરે જેવા સ્ત્રોતો દ્વારા ‘ઇથિલિન’ને સુરક્ષિત પાકવાના એજન્ટ તરીકે માન્યતા આપી છે જે પાક, વિવિધતા અને પરિપક્વતા પર આધાર રાખે છે. ઇથિલિન ગેસ સાથે પાકેલા ફળોની સારવારથી પાકવાની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે જ્યાં સુધી ફળ પોતે જ મોટી માત્રામાં ઇથિલિન ઉત્પન્ન કરવાનું શરૂ ન કરે. જો કે, આગળ નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો છે કે આવી સામગ્રી કૃત્રિમ રીતે પકવવામાં આવતા ફળોના સીધા સંપર્કમાં ન આવવી જોઈએ.
જો કે, ઉપરોક્ત નિર્દેશો હોવા છતાં FSSAIના ધ્યાન પર લાવવામાં આવ્યું છે કે વેપારીઓ/ હેન્ડલર્સ હજુ પણ પ્રતિબંધિત સામગ્રી એટલે કે કેલ્શિયમ કાર્બાઇડ અથવા ઇથિલિન ગેસના માન્ય સ્ત્રોતોનો ખોટી રીતે ઉપયોગ કરી રહ્યા છે જેમ કે ફળોને પાકવાના એજન્ટ સોલ્યુશનમાં ડૂબાડવા જે માનવ વપરાશ માટે ફળોને અસુરક્ષિત બનાવી શકે છે. તેથી, તમામ વેપારીઓ/ફ્રુટ્સ હેન્ડલર્સ/એફબીઓ જે પકવવાની ચેમ્બર ચલાવતા હોય તેઓને ઉપરોક્ત નિર્દેશોનું ચુસ્તપણે પાલન કરવા અને ફળોને કૃત્રિમ રીતે પકવવા માટે કોઈપણ પ્રતિબંધિત સામગ્રીનો ઉપયોગ કરવાથી અથવા ખોટી રીતે ઈથિલિનના માન્ય સ્ત્રોતોનો ઉપયોગ કરવાથી દૂર રહેવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવે છે. આવી કોઈપણ ઘટનાઓ, નોંધવામાં આવે તો, સખત કાર્યવાહી કરવામાં આવશે અને FSS એક્ટ, 2006 અને તેના હેઠળ બનાવેલા નિયમો/વિનિયમોની જોગવાઈઓ અનુસાર આવા ગેરકાયદેસર વ્યવહારમાં સંડોવાયેલા વ્યક્તિ(વ્યક્તિઓ) સામે ગંભીર પગલાં લેવામાં આવશે.
જો કેલ્શિયમ કાર્બાઇડ (મસાલા) નો ઉપયોગ અથવા ફળોને કૃત્રિમ રીતે પકવવા માટે પકવવાના એજન્ટોનો ઉપયોગ કરવાની કોઈ ખોટી પ્રથા ગ્રાહકો દ્વારા ધ્યાનમાં આવે તો, તેની સામે પગલાં લેવા માટે સંબંધિત રાજ્ય ખાદ્ય સુરક્ષા કમિશનરોના ધ્યાન પર લાવવામાં આવશે.
