નવી દિલ્હીઃ ભારતે વિશ્વના સૌથી ઘાતક સંક્રમણોમાંથી એકને નિયંત્રિત કરવા માટે પગલાં લીધાં છે જે માનવજાતને અસર કરે છે. લાંબી મેરેથોન પછી, ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોએ એવિયન ઈન્ફ્લુએન્ઝા (H5N1) એટલે કે બર્ડ ફ્લૂ વાયરસની રસી શોધી કાઢી છે. કેરળમાં 10 દિવસના ગર્ભમાં રહેલા મરઘીના ઈંડામાં આ વાયરસ જીવંત પકડાયો હતો, બાદમાં મહારાષ્ટ્રમાં તેને નિષ્ક્રિય કરવામાં આવ્યો હતો, અને ત્યારબાદ કર્ણાટકની ઉચ્ચ ક્ષમતાવાળી પ્રયોગશાળામાં તેનું પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું, જેના કારણે રસીની શોધ થઈ હતી.
આ ભારત માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે અત્યંત ઘાતક રોગકારક જીવાણુઓની યાદીમાં એવિયન ઇન્ફ્લુએન્ઝા (H5N1)નો સમાવેશ થાય છે, જે જો પરિવર્તિત થાય છે, તો કોરોનાની જેમ વ્યક્તિથી વ્યક્તિમાં ફેલાવાની સંભાવના ધરાવે છે. આ વાયરસનો મનુષ્યોમાં મૃત્યુદર સૌથી વધુ છે. અત્યાર સુધીમાં અસરગ્રસ્ત લોકોમાંથી ૫૦ ટકાથી વધુ લોકો મૃત્યુ પામ્યા છે.
વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) અનુસાર, 1 જાન્યુઆરી, 2003 થી 12 ડિસેમ્બર, 2024 સુધીમાં, વિશ્વભરના 24 દેશોમાં આ વાયરસથી માનવ ચેપના 954 કેસ નોંધાયા હતા, જેમાં 464 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. નવી દિલ્હી સ્થિત ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ મેડિકલ રિસર્ચના વૈજ્ઞાનિકો લાંબા સમયથી આ વાયરસને નિયંત્રિત કરવાની રીતોનો અભ્યાસ કરી રહ્યા છે. દરમિયાન, સંશોધકોએ m-RNA ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને એક રસી શોધી કાઢી છે; ICMR એ હવે તેના ઉત્પાદન અને પરીક્ષણ માટે ખાનગી કંપનીઓ પાસેથી અરજીઓ મંગાવી છે.
સંશોધકોએ જણાવ્યું હતું કે જ્યારે ક્લેડ 2.3.4.4b ના આ વાયરસ સ્વરૂપને 10-દિવસ જૂના ગર્ભ ઇંડામાંથી અલગ કરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે તે 10-દિવસ જૂના કોષોમાં મળી આવ્યું હતું. આ વાયરસ MDCK કોષ રેખામાં પણ ફેલાયેલો જોવા મળ્યો, જે વાયરસના ઉચ્ચ ટાઇટર્સ દર્શાવે છે, જે ચેપી વાયરસની ઉચ્ચ હાજરી સૂચવે છે. બીટા પ્રોપીઓલેક્ટોન તકનીકનો ઉપયોગ કરીને વાયરસને નિષ્ક્રિય કરવામાં આવ્યો હતો. તે એક કાર્બનિક સંયોજન છે જે ડીએનએ અને પ્રોટીન સાથે પ્રતિક્રિયા આપે છે. હાલમાં, સસલા અને મરઘીઓ પર સલામતી અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ અંગે અભ્યાસો હાથ ધરવામાં આવી રહ્યા છે.
ICMR એ માહિતી આપી છે કે H5N1 વાયરસ ભારતમાં પ્રાણીઓ અને માનવ સ્વાસ્થ્ય બંને માટે એક મોટો ખતરો છે. તાજેતરમાં, 2021 થી 2024 ના વર્ષો દરમિયાન, ઘણા રાજ્યોમાં વિવિધ ફેલાવો જોવા મળ્યો છે. આના કારણે, ભારતના મરઘાં ઉદ્યોગને 2006 થી અત્યાર સુધીમાં હજારો કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થયું હોવાનો અંદાજ છે. ભારતમાં અત્યાર સુધી માનવીઓ માટે કોઈ જોખમ નોંધાયું નથી, પરંતુ તાજેતરના ભૂતકાળમાં મરઘાં અને પક્ષી બજારોમાં વારંવાર માનવ-પ્રાણીના સંપર્કને કારણે જોખમ વધ્યું છે.
