વિશ્વ પર્યટન દિવસઃ ભારતમાં વિદેશી પ્રવાસીઓનું આગમન 2021 માં 15.27 લાખથી વધીને 2024 માં 99.52 લાખ થયું
નવી દિલ્હીઃ 27 સપ્ટેમ્બરના રોજ વિશ્વભરમાં વિશ્વ પર્યટન દિવસ ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. ભારતમાં,પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીની દૂરંદેશી નીતિઓ અને ટકાઉ વિકાસના વિઝનથી પ્રવાસન ક્ષેત્રને વૈશ્વિક મંચ પર એક નવી ઓળખ મળી છે. તેમની નીતિઓ માત્ર આર્થિક સમૃદ્ધિનો પાયો જ નથી રહી પણ વિશ્વ મંચ પર ભારતના સાંસ્કૃતિક વારસા અને કુદરતી સૌંદર્યને પ્રદર્શિત કરવાનું માધ્યમ પણ રહી છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિશ્વ પર્યટન સંગઠન (UNWTO) ના પહેલ પર દર વર્ષે 27 સપ્ટેમ્બરના રોજ ઉજવાતો વિશ્વ પર્યટન દિવસ સૌપ્રથમ 1980માં ઉજવવામાં આવ્યો હતો. ભારત માટે તેના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસા અને ટકાઉ પર્યટન યાત્રાને પ્રદર્શિત કરવાની આ એક તક છે. 2025 ની થીમ, “પર્યટન અને ટકાઉ પરિવર્તન”,પ્રધાનમંત્રી મોદીના “વિકાસ અને વારસો” ના એજન્ડાને રજૂ કરે છે. આ એક એવા ભારતની વાર્તા છે જ્યાં દરેક યાત્રા સમૃદ્ધિ, એકતા અને ટકાઉપણાની વાર્તા બનાવે છે. આ એક એવા ભારતની વાર્તા છે જે માત્ર પ્રવાસન દ્વારા આર્થિક સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી રહ્યું નથી પરંતુ વૈશ્વિક એકતાનો સંદેશ પણ ફેલાવી રહ્યું છે.
ભારતના પ્રવાસન ક્ષેત્રમાં અભૂતપૂર્વ વિકાસ જોવા મળ્યો છે. વિદેશી પ્રવાસીઓનું આગમન (FTA) 2021 માં 15.27 લાખથી વધીને 2024 માં 99.52 લાખ થયું. ઓગસ્ટ 2025 સુધીમાં, FTA 5.6 મિલિયન સુધી પહોંચ્યું, અને સ્થાનિક પ્રવાસીઓની મુલાકાતો 303.59 કરોડ સુધી પહોંચી. તબીબી પ્રવાસનમાં પણ વધારો જોવા મળ્યો – એપ્રિલ 2025 સુધીમાં, 131,856 વિદેશી દર્દીઓ આવ્યા, જે કુલ FTA ના 4.1% છે. જૂન 2025 સુધીમાં, ઇનબાઉન્ડ ટુરિઝમ 16.5 લાખ સુધી પહોંચ્યું, અને આઉટબાઉન્ડ ટ્રાવેલ 84.4 લાખ સુધી પહોંચ્યું, જેનાથી ₹51,532 કરોડની વિદેશી હૂંડિયામણની કમાણી થઈ. નેશનલ એકાઉન્ટ્સ સ્ટેટિસ્ટિક્સ 2025 અનુસાર, 2023-24 માં GDP માં પર્યટનનું યોગદાન ₹15.73 લાખ કરોડ (5.22%) હતું. પીરિયડિક લેબર ફોર્સ સર્વે મુજબ, આ ક્ષેત્રે 36.90 મિલિયન પ્રત્યક્ષ અને 47.72 મિલિયન પરોક્ષ નોકરીઓ ઉભી કરી, જે કુલ રોજગારના 13.34% છે. કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26 માં પ્રવાસન માટે ₹2,541.06 કરોડની ફાળવણી માળખાગત સુવિધાઓ અને કૌશલ્ય વિકાસને મજબૂત બનાવી રહી છે.
2014-15 માં શરૂ કરાયેલ સ્વદેશ દર્શન યોજનાએ વિષયોનું પર્યટન સર્કિટ વિકસાવ્યું. ₹5,290.30 કરોડના 76 પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, જેમાંથી 75 પૂર્ણ થઈ ગયા છે. સ્વદેશ દર્શન 2.0 (2023) ટકાઉ પર્યટન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, ₹2,108.87 કરોડના 52 પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપે છે. આ યોજના ઉત્તરપૂર્વ, દરિયાકાંઠા અને ઇકો-ટુરિઝમને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે. 2014-15 માં શરૂ કરાયેલ પ્રસાદ યોજના, યાત્રાધામો પર સુવિધાઓ વધારી રહી છે. ઓગસ્ટ 2025 સુધીમાં, 28 રાજ્યોમાં 54 પ્રોજેક્ટ્સને ₹1,168 કરોડની સહાય મળી હતી. ત્રિપુરા સુંદરી મંદિરનો પુનર્વિકાસ અને 2024-25ના બજેટમાં 50 નવા તીર્થ સ્થળોનો પ્રસ્તાવ બૌદ્ધ અને આધ્યાત્મિક પર્યટનને વૈશ્વિક કેન્દ્ર બનાવી રહ્યો છે.
2020માં શરૂ કરાયેલ દેખો અપના દેશ પહેલે ઘરેલુ પર્યટનને પ્રોત્સાહન આપ્યું. ભારતીય સ્થળોનો વેબિનાર, ક્વિઝ અને સોશિયલ મીડિયા દ્વારા પ્રચાર કરવામાં આવી રહ્યો છે. ઈનક્રેડિબલ ઈન્ડિયા ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ (IIDP) એ 2024માં 294.76 કરોડ ઘરેલુ પ્રવાસો નોંધાવ્યા. આ પોર્ટલ AI-સંચાલિત સાધનો વડે શોધથી લઈને બુકિંગ સુધીની મુસાફરીના દરેક તબક્કાને સરળ બનાવે છે. નેશનલ ઈન્ટીગ્રેટેડ ડેટાબેઝ ઓફ હોસ્પિટાલિટી ઇન્ડસ્ટ્રી (NIDHI) પોર્ટલ હેઠળ હોમસ્ટેને ગોલ્ડ અને સિલ્વર કેટેગરીમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવી રહ્યા છે. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પ્રતિ ગામ 5-10 હોમસ્ટેના ક્લસ્ટર માટે ₹5 કરોડનો ટેકો પૂરો પાડવામાં આવી રહ્યો છે, જેનાથી સ્થાનિક રોજગારમાં વધારો થશે.
હોટલ પર GST દર (₹7,500/દિવસ કરતા ઓછો) 12% થી ઘટાડીને 5% (ઇનપુટ ટેક્સ ક્રેડિટ વિના) કરવાથી મધ્યમ વર્ગ અને બજેટ પ્રવાસીઓ માટે મુસાફરી સુલભ બની છે. આ સુધારાથી ભારત વૈશ્વિક પર્યટન સ્થળો સાથે સ્પર્ધાત્મક બને છે. તે સપ્તાહના અંતે રજાઓ, યાત્રાધામ સર્કિટ અને ઇકો-ટુરિઝમને વેગ આપશે. નવી મધ્યમ-સેગમેન્ટ હોટલ, હોમસ્ટે અને ગેસ્ટહાઉસમાં રોકાણ રોજગાર વધારશે અને માળખાગત સુવિધાને મજબૂત બનાવશે.
ઉત્સવ પોર્ટલ દ્વારા સરકારે તહેવાર પ્રવાસનને પ્રોત્સાહન આપ્યું, જે તહેવારો અને લાઇવ જોવાને હાઇલાઇટ કરે છે. સાહસિક પ્રવાસન માટે 120 નવા પર્વત શિખરો ખોલવામાં આવ્યા હતા. “ઇન્ડિયા સેઝ આઇ ડુ” અને “વેડ ઇન ઇન્ડિયા” ઝુંબેશ ભારતને વૈશ્વિક લગ્ન સ્થળ બનાવી રહી છે. ક્રુઝ ઇન્ડિયા મિશન 2024-25 માં નદી ક્રુઝમાં 19.4% નો વધારો કરવાનો અંદાજ લગાવી રહ્યું છે, અને 2027 સુધીમાં 14 રાજ્યોમાં 51 નવા સર્કિટનો પ્રસ્તાવ છે. “હીલ ઇન ઇન્ડિયા” પહેલ આયુર્વેદ અને યોગ સાથે તબીબી પર્યટનને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે, જે ભારતને સસ્તું આરોગ્યસંભાળનું કેન્દ્ર બનાવે છે.
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીની નીતિઓ અને દ્રષ્ટિકોણથી ભારતના પર્યટન ક્ષેત્રને ટકાઉ પરિવર્તનના પ્રતીક તરીકે સ્થાન મળ્યું છે. સ્વદેશ દર્શન, પ્રસાદ અને ડિજિટલ પહેલોએ પર્યટનને સમાવિષ્ટ, સ્થિતિસ્થાપક અને પર્યાવરણને અનુકૂળ બનાવ્યું છે. 73% ભારતીય પ્રવાસીઓ ટકાઉ પર્યટનને પ્રાથમિકતા આપે છે, જે વૈશ્વિક સરેરાશ કરતા વધારે છે. વિશ્વ પર્યટન દિવસ 2025 એ ભારત માટે તેના સાંસ્કૃતિક વારસા અને આર્થિક શક્તિને વિશ્વ સમક્ષ પ્રદર્શિત કરવા માટેનું એક પ્લેટફોર્મ છે.
