વિશ્વમાં 1980 થી દુષ્કાળની સમસ્યા સતત વધી રહી છે અને આબોહવા પરિવર્તનને કારણે તેની તીવ્રતા વધુ વધવાની ધારણા છે. દર વર્ષે સરેરાશ 50 હજાર ચોરસ કિમી વિસ્તાર દુષ્કાળની ઝપેટમાં આવે છે. સ્વિસ ફેડરલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર ફોરેસ્ટ, સ્નો એન્ડ લેન્ડસ્કેપ રિસર્ચની આગેવાની હેઠળના સંશોધનમાં આ માહિતી સામે આવી છે. તેના પરિણામો સાયન્સ જર્નલમાં પ્રકાશિત થયા છે.
સંશોધકોએ દુષ્કાળનું મોડેલ બનાવવા માટે 1980 અને 2018 વચ્ચેના વૈશ્વિક હવામાનશાસ્ત્રના ડેટાનું વિશ્લેષણ કર્યું હતું. તેઓએ જોયું કે લાંબો અને વધુ ગંભીર દુષ્કાળ વધ્યો છે, જે વધુ જમીનને અસર કરે છે. આનાથી ઇકોસિસ્ટમ, કૃષિ અને ઉર્જા ઉત્પાદન પર નકારાત્મક અસર પડી રહી છે. અભ્યાસમાં છેલ્લા 40 વર્ષોના સાર્વજનિક રીતે ઉપલબ્ધ ડેટાનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું છે.
ઇકોસિસ્ટમ પર પ્રતિકૂળ અસરો
વધતા તાપમાન, દીર્ઘકાલિન દુષ્કાળ અને વધેલા બાષ્પોત્સર્જનને કારણે ઇકોસિસ્ટમ્સ ધીમે ધીમે નાશ પામી રહી છે. જેના કારણે વનસ્પતિની હરિયાળી ઘટી રહી છે અને ઘણી જગ્યાએ ભારે વરસાદ પણ જોવા મળી રહ્યો છે. વૈજ્ઞાનિકોએ સેટેલાઈટ ઈમેજ દ્વારા વનસ્પતિમાં થતા ફેરફારો પર નજર રાખી છે, જેના દ્વારા દુષ્કાળની અસરો પર નજર રાખી શકાય છે. અભ્યાસમાં એ પણ જાણવા મળ્યું છે કે ઉષ્ણકટિબંધીય જંગલો જ્યાં સુધી પૂરતા પ્રમાણમાં પાણીનો ભંડાર હોય ત્યાં સુધી દુષ્કાળની અસરોનો સામનો કરી શકે છે.
જોખમની ચેતવણી
સંશોધકોએ ઉચ્ચ-રિઝોલ્યુશન વૈશ્વિક નકશામાં દુષ્કાળના વલણોનું પણ દસ્તાવેજીકરણ કર્યું છે. જો કે, તેની લાંબા ગાળાની અસરો હજુ પણ સંપૂર્ણપણે સ્પષ્ટ નથી. અભ્યાસમાં ચેતવણી આપવામાં આવી છે કે જો પાણીની અછત ચાલુ રહેશે તો ઉષ્ણકટિબંધીય અને બોરીયલ પ્રદેશોમાં વૃક્ષો સુકાઈ જશે, જેનાથી ઇકોસિસ્ટમને કાયમી નુકસાન થશે. ખાસ કરીને બોરીયલ જંગલો આ પ્રકારની આબોહવા આપત્તિઓમાંથી પુનઃપ્રાપ્ત થવામાં સૌથી વધુ સમય લઈ શકે છે.
52 લાંબા સમય સુધી ચાલતા દુષ્કાળ
યુરોપિયન કમિશનના જોઈન્ટ રિસર્ચ સેન્ટર દ્વારા ગ્લોબલ ડ્રાફ્ટ સપ્ટેમ્બર 2024ના રિપોર્ટ અનુસાર, 2023-24 દરમિયાન વિશ્વભરમાં 52 લાંબા સમયથી ચાલતા દુષ્કાળ નોંધાયા હતા. જુલાઈ 2024 માં, વૈશ્વિક સરેરાશ તાપમાન 17.16 ડિગ્રી સેલ્સિયસ પર પહોંચ્યું, જે રેકોર્ડ સ્તર હતું.
