લખનૌઃ ઉત્તર પ્રદેશની યોગી સરકાર પણ જૈવવિવિધતાના સંરક્ષણ માટે પ્રયાસો કરી રહી છે. આ જૈવવિવિધતાના સંરક્ષણ અને સંવર્ધન માટે જરૂરી પાણી, જંગલ અને જમીન પ્રત્યે સરકારની સંપૂર્ણ પ્રતિબદ્ધતા પણ દર્શાવે છે. આના પરિણામો પણ દેખાઈ રહ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઉત્તર પ્રદેશમાં દેશમાં સૌથી વધુ ડોલ્ફિન છે. વાઘની સંખ્યા પણ સતત વધી રહી છે. વન વિભાગ અનુસાર, રાજ્યમાં તેમની સંખ્યા 2018 માં 173 હતી, જે 2022 માં વધીને 205 થઈ ગઈ. યોગી સરકાર ધાર્મિક અને પર્યાવરણીય દૃષ્ટિકોણથી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ગણાતા પૃથ્વી પરના સૌથી જૂના પ્રાણી કાચબાના સંરક્ષણનો પણ પ્રયાસ કરી રહી છે, સાથે સાથે તેમના ગેરકાયદેસર શિકાર અને વ્યાપારી ઉપયોગને પણ રોકી રહી છે. આ સાથે, તે લોકોને જૈવવિવિધતાના મહત્વ વિશે પણ જાગૃત કરી રહી છે. આ માટે, સરકાર કાચબા સંરક્ષણ યોજના ચલાવી રહી છે. આ ક્રમમાં, તેમના કુદરતી રહેઠાણોનું સંરક્ષણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. સારનાથ અને કુકરૈલમાં કાચબા સંવર્ધન કેન્દ્રો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. ગંગા નદી કાચબાઓનું કુદરતી રહેઠાણ હોવાથી, ગંગાના કિનારે આવેલા મેરઠ, મુઝફ્ફરનગર, હાપુર, બિજનૌર, અમરોહા અને બુલંદશહેર પર ખાસ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.
નદીઓ અને વૃક્ષો સહિત તમામ જળ સ્ત્રોતો, છોડ એ તમામ જીવંત પ્રાણીઓનું કુદરતી નિવાસસ્થાન છે. જો પાણીના સ્ત્રોતોના કિનારે વૃક્ષો અને છોડ હોય, તો તે જૈવવિવિધતા માટે વધુ સારું છે. આ જ કારણ છે કે યોગી સરકાર તમામ મુખ્ય નદીઓ અને અમૃત સરોવરોના કિનારે વૃક્ષારોપણ પર ભાર મૂકી રહી છે. આ ક્રમમાં, સરકારે વર્ષ 2017-2018 થી 2024-2025 દરમિયાન 204.65 કરોડ રોપાઓ વાવવામાં આવ્યા છે. આ વર્ષે પણ 35 કરોડ રોપાઓ વાવવાનું લક્ષ્ય છે. ગંગા નદીના કિનારે ગંગા વન નામનો એક વૃક્ષારોપણ કાર્યક્રમ પહેલાથી જ ચાલી રહ્યો છે. આ વખતે, ગંગા, યમુના, ચંબલ, બેતવા, કેન, ગોમતી, છોટી ગંડક, હિંડોન, રાપ્તી, રામગંગા અને સોન જેવી નદીઓના કિનારે 14 કરોડથી વધુ છોડ વાવવાની યોજના છે.
યોગી સરકારના આ પ્રયાસોથી રાજ્યમાં લીલાછમ વિસ્તાર વધ્યો છે. ઇન્ડિયા ફોરેસ્ટ સ્ટેટસ રિપોર્ટ (ISFR-2023) મુજબ, ઉત્તર પ્રદેશમાં વન વિસ્તારમાં 559.19 ચોરસ કિલોમીટરનો વધારો થયો છે. સરકારનો હેતુ 2030 સુધીમાં રાજ્યના લીલાછમ વિસ્તારને 20 ટકા વધારવાનો છે. સરકાર જૈવવિવિધતા માટે ભીનાશક જમીનોનું સંરક્ષણ કરી રહી છે. અહીં એ પણ ઉલ્લેખનીય છે કે ઝેરમુક્ત કુદરતી ખેતી પણ જૈવવિવિધતામાં મદદ કરી રહી છે. કુદરતી સફાઈ કામદાર ગણાતા લુપ્તપ્રાય ગીધના સંરક્ષણ માટે યોગી સરકાર દ્વારા ગોરખપુરમાં જટાયુ સંરક્ષણ કેન્દ્રની સ્થાપના પણ આ સંદર્ભમાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.નવ પ્રકારની કૃષિ-આબોહવાની સ્થિતિ હોવાથી, રાજ્યમાં વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિ બંનેમાં ઘણી વિવિધતા છે. અહીં એક રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અને બે ડઝનથી વધુ વન્યજીવન અભયારણ્ય છે જે તેમના સંરક્ષણ અને સંવર્ધન માટે છે. આ હેતુ માટે, રાજ્ય જૈવવિવિધતા બોર્ડની પણ સ્થાપના કરવામાં આવી છે. નોંધનીય છે કે યુપીમાં સસ્તન પ્રાણીઓની 56 પ્રજાતિઓ, પક્ષીઓની 552 પ્રજાતિઓ, સરિસૃપની 47 પ્રજાતિઓ, ઉભયજીવી પ્રાણીઓની 19 પ્રજાતિઓ અને માછલીઓની 79 પ્રજાતિઓ છે.
ઇન્ટરનેશનલ યુનિયન ફોર કન્ઝર્વેશન ઓફ નેચરની વનસ્પતિ અને પ્રાણી પ્રજાતિઓની લાલ યાદી અનુસાર, ભારતમાં લગભગ 97 સસ્તન પ્રાણીઓ, 94 પક્ષીઓ અને 482 વનસ્પતિ પ્રજાતિઓ લુપ્ત થવાના જોખમમાં છે. જો વૈશ્વિક સ્તરે જોવામાં આવે તો, આ ખતરો 10 લાખ પ્રજાતિઓ પર છે. 1970 થી 2018 દરમિયાન વન્યજીવનની વસ્તીમાં 69 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. એક અંદાજ મુજબ, 150 વર્ષમાં જંતુઓની લગભગ 5 થી 10 ટકા પ્રજાતિઓ લુપ્ત થઈ ગઈ છે. સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ, તે 2.5 થી 5 લાખની વચ્ચે હશે. ગંભીર પર્યાવરણીય સંકટને ધ્યાનમાં રાખીને, આ સમયની જરૂરિયાત પણ છે કારણ કે લગભગ 75 ટકા પાક અને 85 ટકા જંગલી જંગલો પક્ષીઓ અને જંતુઓ દ્વારા પરાગનયન થાય છે.
