નવી દિલ્હીઃ કામ કરતી માતાઓના બાળકો માટે રાજીવ ગાંધી રાષ્ટ્રીય ઘોડિયાઘર યોજના (RGNCS) 1 જાન્યુઆરી 2006થી કેન્દ્રીય ક્ષેત્ર યોજના તરીકે શરૂ કરવામાં આવી હતી જેમાં રાષ્ટ્રીય ઘોડિયાઘર ભંડોળને કાર્યકારી/બીમાર મહિલાઓના બાળકો માટે ઘોડિયાઘર માટે સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓને સહાય યોજના સાથે મર્જ કરવામાં આવ્યું હતું. આ યોજના રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં કેન્દ્રીય સમાજ કલ્યાણ બોર્ડ (CSWB) અને બે સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ, ભારતીય બાળ કલ્યાણ પરિષદ (ICCW) અને ભારતીય આદિવાસી જાતિ સેવક સંઘ (BAJSS) દ્વારા લાગુ કરવામાં આવી હતી. યોજનાનું ભંડોળ પેટર્ન 90:10 હતું જેમાં 90% કેન્દ્ર અને10% અમલીકરણ એજન્સીનો હિસ્સો હતો. રાજ્ય સરકારો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ વહીવટીતંત્ર આ યોજનામાં હિસ્સેદાર નહોતા, તેથી તેમનું નિરીક્ષણ અને દેખરેખ અપૂરતી હતી. ત્યારબાદ, 31 ડિસેમ્બર 2016થી RGNCS બંધ કરવામાં આવ્યું.
01.01.2017 થી 31.03.2022 સુધી, મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય દ્વારા ‘કામ કરતી માતાઓના બાળકો માટે રાષ્ટ્રીય ઘોડિયાઘર યોજના’ (NCS) દ્વારા ઘોડિયાઘર સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવી હતી, જે એક કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના હતી, જેમાં રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ સરકારોની સંડોવણીની વધારાની સુવિધા સાથે અમલીકરણ એજન્સીઓ તરીકે NGO દ્વારા સ્વતંત્ર ઘોડિયાઘર ચલાવવામાં આવી રહ્યા હતા, જેથી સ્થાનિક દેખરેખ વધુ સારી રીતે સુનિશ્ચિત થાય.
મંત્રાલયે 01 એપ્રિલ 2022 થી વ્યાપક મિશન શક્તિની પેટા-યોજના હેઠળ ઘોડિયાઘર યોજના શરૂ કરી જેથી બાળકો (6 મહિનાથી 6 વર્ષની વયના) માટે સલામત અને સુરક્ષિત વાતાવરણમાં ગુણવત્તાયુક્ત ઘોડિયાઘર સુવિધા પૂરી પાડી શકાય. ઘોડિયાઘર એક કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના છે અને તેનો અમલ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો અને વિધાનસભા ધરાવતા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો વચ્ચે 60: 40નાં ભંડોળ ગુણોત્તર સાથે કરવામાં આવે છે, સિવાય કે ઉત્તર પૂર્વીય અને વિશેષ શ્રેણીના રાજ્યો, જ્યાં ગુણોત્તર 90:10 છે. વિધાનસભા વિનાના કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે, કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા 100% ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવે છે. આંગણવાડી કેન્દ્રો વિશ્વની સૌથી મોટી બાળ સંભાળ સંસ્થાઓ છે જે બાળકોને આવશ્યક સંભાળ અને સહાય પૂરી પાડવા માટે સમર્પિત છે જેથી સંભાળ સુવિધાઓ છેલ્લા લાભાર્થી સુધી પહોંચે તે સુનિશ્ચિત થાય. એક નવીન અભિગમ તરીકે, મંત્રાલયે આંગણવાડી-કમ-ક્રેચ (AWCC) દ્વારા બાળ સંભાળ સેવાઓનો વિસ્તાર કર્યો છે.
વિવિધ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો તરફથી મળેલા પ્રસ્તાવો અનુસાર, 23.07.2025 સુધી મંત્રાલય દ્વારા કુલ 14,599 આંગણવાડી-કમ-ક્રેચને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેમાંથી 23 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા 2448 AWCC કાર્યરત કરવામાં આવ્યા છે.
